တစ်တားလစ်ခ် တို့အဘိုးဟုတ်သေးလား (အပိုင်း၁)
~ Kyaw Zwar Lynn | 12 Jul 2022
-----
တစ်တားလစ်ခ် (Tiktaalik) ဟာ သိပ်ထူးခြားတဲ့ ရေချိုငါးရုပ်ကြွင်းပါ။ ခေါင်းက ဖားနဲ့တူတယ်။ ရေယက်တွေမှာ ဆူးတောင်တိုတိုတွေ ပါပေမယ့် ခွဲစိတ်ကြည့်လိုက်ရင် လက်မောင်းရိုး (humerus) နဲ့ လက်ဖျံရိုး (radius & ulna) တွေ ရှိနေပါတယ်။ ဒီ့အပြင် ခေါင်းနဲ့ ပခုံး (shoulder girdle) က တစ်ခုစီ လှုပ်လို့ရတာမို့၊ ကနဦးလည်ပင်းလည်း ရှိနေပြီ။ တစ်တားလစ်ခ်ကို ကျောက်ဖြစ်ရုပ်ကြွင်းပညာရှင် နီးလ်ရှူဘင် (Neil Shubin) က ကနေဒါမြောက်ပိုင်း အာတိတ်စက်ဝန်းမှာ ၂၀၀၄ ခုနှစ်မှာ တွေ့ခဲ့ပါတယ်။ သူက ဒီဗိုနီယန်ယုဂ်နှောင်းပိုင်း ဖြစ်ပြီး၊ ငါးကနေ ကုန်းနေရေနေ သတ္တဝါ (ကနဦး ခြေလေးချောင်း တိရစ္ဆာန် - တက်ထြာပေါ့ / tetrapod) ဖြစ်လာတဲ့ ဆင့်ကဲဖြစ်စဉ်မှာ အရေးပါတဲ့ ကြားဆက်ရုပ်ကြွင်းမျိုးစိတ် (transitional fossil species) ရယ်လို့ လူသိများ ထင်ရှားခဲ့တယ်။ အခုထိလည်း ဒီအယူအဆ ရှိနေတုန်းပါ။ ရှူဘင်က မှတ်တမ်းရုပ်ရှင်တွေကော၊ စာအုပ် (Your Inner Fish) ရော ထုတ်ဝေခဲ့ပြီး၊ ဒီတွေ့ရှိချက်ကို လူသိများအောင် လုပ်ခဲ့တယ်။
-----
ယခု ဆောင်းပါးရှည်ကို Wordpress မှာလည်း ဖတ်ရှုနိုင်ပါတယ်။
https://kyawzwarlynnpublicatio....ns.wordpress.com/...
----
ဆင့်ကဲဖြစ်စဉ်ဝါဒီတွေကလည်း ငါးကနေ ကုန်းတိရစ္ဆာန် ဖြစ်ပေါ်ပုံကို တဆင့်ချင်း ရှင်းပြနိုင်ပြီလို့ ကြွေးကြော်ကုန်ကြတယ်။ သို့သော် ၂၀၁၀ခုနှစ်က တွေ့ရှိချက်အသစ်တွေက ဒီအယူအဆကို ခြိမ်းခြောက်လာပါပြီ။ အခုစာက အဲဒီ့တွေ့ရှိချက်အသစ် အကြောင်းပါ။
“ကုန်းတိရစ္ဆာန်အစ တစ်တားလစ်ခ်က” အယူအဆက ဒီလိုပါ။ တစ်တားလစ်ခ်နဲ့ အပေါင်းပါတွေဟာ ရေချိုမြစ်ချောင်း တွေမှာ နေထိုင်တဲ့ အသားစိုင်ရေယက်ရှိငါး (lobe-finned fish) တွေ ဖြစ်တယ်။ အသားစိုင်ရေယက်ရှိငါး ဆိုတာ ငါးဆူးတောင်ကို ဟင်းချက်စားလို့ရအောင် ဆူဖြိုးတဲ့ ငါးတွေပေါ့။ ခုနက ပြောတဲ့အတိုင်း ရေယက်အရင်းပိုင်းမှာ လက်ရိုးတွေနဲ့အတူ ကြွက်သားတွေပါ ရှိတာကိုး။ ကံဆိုးတာက ဒီနေ့ခေတ်မှာ သူတို့က သိပ်ရှားသွားပြီ။ ရေချို အဆုတ်ငါး (lungfish) နဲ့ ရေငန် စီလာကန့် (coelacanth) တွေပဲ ရှိတော့တယ်။ တွေ့တယ်မလား။ အဆုတ်ရှိတဲ့ ငါးတဲ့။ အဲဒီ့မှာကို သဲလွန်စ ရှိနေပြီ။ အဆုတ် ရှိတတ်တဲ့ အသားစိုင်ရေယက်ရှိငါး ကနေ ကုန်းတိရစ္ဆာန် ဖြစ်လာတယ် ဆိုတာ မယုံနိုင်စရာကို မရှိပါဘူး။ ငါးကနေ ကုန်းတိရစ္ဆာန် ဖြစ်လာမယ့် အဆင့်ဆင့်ကို ရုပ်ကြွင်းတစ်ခုစီနဲ့ ချိတ်ဆက်ပြဖို့ကသာ ပိုခက်နေပါတယ်။
သူတို့ရဲ့ ဆင့်ကဲဖြစ်စဉ်မှာ ရေညှိထူတဲ့ စမ်းချောင်းတွေက အောက်ဆီဂျင် ပြတ်လတ်တတ်တော့ လေရှူဖို့ အဆုတ် ဖွံ့ဖြိုးလာတယ်။ ကူးခတ်လို့ မရတဲ့ ရေတိမ်တိမ်မှာ ရေအောက်ကြမ်းပြင်ကို ရေယက်နဲ့ ထောက်ပြီး သွားဖို့ အသားစိုင်တွေ ဖွံ့ဖြိုးလာတယ်။ တစ်တားလစ်ခ်တို့ဟာ တခြား အသားစိုင် ရေယက်ရှိငါးတွေနဲ့ မတူဘူး။ ဘာလို့လဲ ဆိုတော့ သူတို့ရဲ့ ရှေ့ရေယက်တွေက စမ်းချောင်း ရေတိမ်တိမ်မှာ ထောက်ဖို့တင်မဟုတ်၊ ကမ်းစပ်မှာပါ တရွတ်ဆွဲပြီး သွားနိုင်လို့ပါ။ အဲဒီ့ကနေ ရေယက်တွေက ပိုမိုသန်မာလာပြီး၊ လက်မောင်းရိုး နဲ့ လက်ဖျံရိုး တွေ ပီပီပြင်ပြင် ဖြစ်လာ၊ ဆူးတောင်တွေပျောက်၊ အဲဒီ့နေရာမှာ လက်ဖဝါးနဲ့ လက်ချောင်းတွေက အစားထိုးလာကာ၊ ခြေလေးချောင်းသတ္တဝါ ဖြစ်လာမယ်လို့ ရှူဘင်အပါအဝင် သုတေသီ တွေက ယူဆခဲ့ကြပါတယ်။
တစ်တားလစ်ခ်နဲ့ သူ့အမျိုးတွေဟာ ငါးတွေ ဖြစ်ပေမယ့် သုတေသီတွေက ခြေလေးချောင်းအမျိုးနီး ငါး (တက်ထြာပေါ်ဒိုမော့ဖ် – tetrapodomorph) လို့ ခေါ်ပါတယ်။ ခြေလေးချောင်းအမျိုးနီးငါး တို့ရဲ့ ပထဝီဝင်၊ အချိန်ကာလ နဲ့ အချင်းချင်း ဆက်နွယ်ပုံတွေကို တချက် ကြည့်ရအောင်။
ကန်အစ်ချ်သီးစ် (Kenichthyes) ဟာ ရှေးအကျဆုံး ခြေလေးချောင်းအမျိုးနီးငါး ဖြစ်ပြီး၊ ယူနန်ကမို့ တောင်တရုတ် တိုက်ကနေ ရတာပါ။ အသက်က ဒီဗိုနီယန်ယုဂ်ဦးပိုင်း (အမ်စီယန်ခေတ် – Emsian age) က ဖြစ်တယ်။ ကမ်းရိုးတန်းပင်လယ်ထဲမှာ နေပါတယ်။
ဂိုဂိုနေးဆတ် (Gogonasus) က ကန်အစ်ချ်သီးစ်လို ပင်လယ်ငါးဖြစ်ပြီး ဂွန်ဒွါးနား (ဩစတြေးလျ) က ဖြစ်တယ်။ ဒါပေမယ့် သူက ပိုအဆင့်မြင့်တယ်။ အဆင့်မြင့်တယ် ဆိုတာ ကုန်းတိရစ္ဆာန်နဲ့ ပိုတူတာ (ငါးနဲ့ မတူတာ) ကိုသာ ရည်ညွှန်းတာပါ။ ဆင့်ကဲဖြစ်စဉ်အရ ပိုသာလွန်တယ်လို့ မရည်ရွယ်ပါ။ သူ့ထက် အဆင့်မြင့် (ခြေလေးချောင်းဘက် ပိုရောက်) တဲ့ တခြားရုပ်ကြွင်းမျိုးနွယ် အများကြီး ရှိသေးပေမယ့် သူက ကာလအားဖြင့် ဒီဗိုနီယန်နှောင်းပိုင်းက ဖြစ်ပါတယ်။
ပန်ဒါရစ်ချ်သီးစ် (Panderichthys) က ဘောလတစ်ပင်လယ်ရဲ့ အရှေ့ဘက် လက်ဗီးယား နိုင်ငံ (Latvia) မှာ တွေ့ရတဲ့ ဒီဗိုနီယန်အလယ်ပိုင်း (ဂစ်ဗက်ရှန်းခေတ် – Givetian Age)က ခြေလေးချောင်းအမျိုးနီးငါး တစ်မျိုး ဖြစ်တယ်။ သူက ဂိုဂိုနေးဆတ် ထက် ပိုအဆင့်မြင့်တယ်။ သူက အဆင့်မြင့်ရက်နဲ့ ဘာလို့ ဂိုဂိုနေးဆတ် ထက် စောနေတာလဲ ဆိုတော့၊ ရုပ်ကြွင်းမှတ်တမ်းက မပြည့်စုံလို့ပေါ့။ ဂိုဂိုနေးဆတ် ရဲ့ အမျိုးတွေက ပန်ဒါရစ်ချ်သီးစ်ထက်တောင် ရှေးကျဦးမယ်။ ဒါပေမယ့် သူကိုယ်တိုင်က ရုပ်ကြွင်းအနေနဲ့ကျတော့ ပန်ဒါရစ်ချ်သီးစ် ထက် အများကြီး နောက်ကျပြီးမှ ပေါ်လာတာကိုး။ အဲဒီလို မပြည့်စုံမှုတွေကို ရုပ်ကြွင်းပျောက် မျိုးနွယ် (ghost lineage) တွေလို့ ခေါ်တယ်။
တစ်တားလစ်ခ်က ကနေဒါရဲ့ မြောက်ဖျားပိုင်းက ဂရင်းလန်းနဲ့ ကပ်နေတဲ့ အဲလ်စ်မီယာ (Ellesmere) ကျွန်းပေါ်ကပါ။ အဲဒီ့တုန်းက မြောက်အမေရိကနဲ့ ဥရောပမြောက်ပိုင်း က ယူရာမေရိကား (Euramerica) လို့ခေါ်တဲ့ တိုက်ကြီးအဖြစ် တစ်ဆက်တည်း ဖြစ်နေတယ်။ ဒီတော့ တစ်တားလစ်ခ်ကိုယ်တိုင်က ယူရာမေရိကား မြောက်ပိုင်းက ဖြစ်မှာပါ။ သူက စမ်းချောင်းတွေမှာနေတယ်။ တစ်တားလစ်ခ်ကနေ စလို့ အောက်မှာ ဆက်ပြောမယ့် အကောင်တွေအားလုံးက ဒီဗိုနီယန်နှောင်းပိုင်းရဲ့ ပထမပိုင်း (ဖရက်စ်နီးယန်းခေတ် – Frasnian Age) ကဖြစ်တယ်။
#ဆက်ရန်
