9 ပတ် - ဘာသာပြန်ပါ။

တစ်တားလစ်ခ် တို့အဘိုးဟုတ်သေးလား (အပိုင်း၃)
သို့သော် ဒီအတိုင်းသာ ဟုတ်ရင်ဘယ်လိုလုပ်မလဲ။ တစ်တားလစ်ခ်ဟာ ခြေလေးချောင်း တိရစ္ဆာန်ကျောရိုးလည်း မရှိဘူး။ သူ့ရေယက် တွေကလည်း လတ်လတ်ဆတ်ဆတ် တီထွင်ထားတဲ့ လက္ခဏာ မဟုတ်ဘူးပေါ့။ နောက်ထပ် စဉ်းစားစရာ တစ်ချက်အနေနဲ့ ဂိုဂိုနေးဆတ် ဟာ ပင်လယ်ငါးပါ။ ပင်လယ်ငါးမှာတည်းက လက်မောင်းရိုး၊ လက်ဖျံရိုးတွေ ရှိနေပြီဆိုတော့၊ စမ်းချောင်း ရေတိမ်တိမ်မှာ ကူးဖို့ ပေါ်လာတဲ့ လက္ခဏာသစ် မဟုတ်တော့ဘူးပေါ့။
ပိုလန်က ခြေရာတွေကြောင့် အရင် သဲလွန်စတွေကို ပြန်အဓိပ္ပာယ်ကောက်ဖို့ လိုလာပြီလား။
အဲဒီ့အထောက်အထားသစ်ကြောင့် ခြေလေးချောင်းသတ္တဝါ ပေါ်ပေါက်ပုံဟာ အရင်လို မရိုးရှင်းတော့ပါ။ တစ်တားလစ်ခ်နဲ့ အယ်လ်ပစ္စတိုစတက်ဂဲလီးယန်းတွေက ခြေလေးချောင်း တိရစ္ဆာန်ခြေရာတွေထက် သက်တမ်းနုလွန်းနေတယ်။ ဒါကြောင့် အယ်လ်ပစ္စတိုစတက်ဂဲလီးယန်းတွေကနေ ဆင်းသက်ခဲ့ပုံ မရပါ။ ရှင်းရှင်းပြောရရင်၊ ငါး ကနေ ကျွန်တော်တို့ ခြေလေးချောင်း တိရစ္ဆာန် ဖြစ်လာတဲ့ ရုပ်ကြွင်းအဆင့်ဆင့်က လက်ရှိမှာ တွေ့ကို မတွေ့ရသေးတာပါ။ တစ်တားလစ်ခ်ကို ရှာတွေ့တဲ့အချိန်မှာ ဝမ်းသာရပေမယ့် ပိုလန်ခြေရာတွေကြောင့် ပြန်မသေချာတော့တာပါ။ ဒီရုပ်ကြွင်းတွေက ဒီဗိုနီယန်ဦးပိုင်း ကျောက်လွှာတွေမှာ ရှိနေနိုင်ပါတယ်။
ဒီခြေရာရုပ်ကြွင်းတွေကြောင့် ခြေလေးချောင်းတိရစ္ဆာန် ဆင့်ကဲဖြစ်စဉ်ကို အောက်ပါအတိုင်း ပြန်ပြင်ရပြီပေါ့။ ခြေလေးချောင်းတိရစ္ဆာန်တွေဟာ မြစ်ဝကျွန်းပေါ် ရေငန်နဲ့ ပင်လယ်ရေပြင်ကျယ် နှစ်ခုလုံးမှာ နေထိုင်တဲ့ ရှေ့ပြေး အသားစိုင် ရေယက်ရှိငါးကနေ ဆင်းသက်တယ်။ သူတို့ရဲ့ ဆင့်ကဲဖြစ်စဉ်ဟာ ရေချိုစမ်းချောင်းတွေမှာမဟုတ်ဘဲ မြစ်ဝကျွန်းပေါ် ဒေသလို ရေငန်ပတ်ဝန်းကျင်မျိုး ပိုဖြစ်နိုင်တယ်။
၂၀၁၉ခုနှစ်မှာတော့ ရုရှားမြောက်ပိုင်းမှာ ခြေလေးချောင်း တိရစ္ဆာန်ရုပ်ကြွင်းတစ်ခု ထပ်တွေ့ပါတယ်။ သုတေသီတွေက အစောဆုံး ခြေလေးချောင်း တိရစ္ဆာန် ခန္ဓာဗေဒကို သိချင်ရင် အစောဆုံးနဲ့ အရိုးအပြည့်စုံဆုံး ဖြစ်တဲ့ အကန်သိုစတက်ဂါကိုပဲ ကြည့်ရတာပါ။ သူက နှစ် ၃၆၅သန်း သက်တမ်းရှိတယ်။ ပါမာစတက်ဂါ (Parmastega) လို့ အမည်ရတဲ့ အခု ရုရှားရုပ်ကြွင်းကလည်း အရိုးအတော်စုံတဲ့အပြင် နှစ် (၇)သန်းလောက် စောပါတယ်။ သူ့ဟာ အကန်သိုစတက်ဂါ လိုပဲ ရေထဲက မထွက်သေးတဲ့ (လမ်းမလျှောက်နိုင်သေးတဲ့) ခြေလေးချောင်း တိရစ္ဆာန်ပါ။ ဒါပေမယ့် ပါမာစတက်ဂါ ဟာ အဲဒီ့တုန်းက ဘော်လတိကား တိုက်ကြီးရဲ့ အရှေ့မြောက်ဘက်က ရေငန်အိုင်တွေမှာ နေခဲ့ပါတယ်။ ဒီတော့ အစောဆုံး ပြည့်စုံတဲ့ ခြေလေးချောင်း တိရစ္ဆာန်ရုပ်ကြွင်းမျိုးစိတ်ဟာ ရေငန်မျိုးနွယ်ပေါ့။ ခြေလေးချောင်း တိရစ္ဆာန်ဟာ ပင်လယ်ကမ်းရိုးတန်းနဲ့ ကျတ်ငန်ရေ (မငန်တငန်) ပတ်ဝန်းကျင်မှာ စခဲ့တယ်ဆိုတဲ့ အယူအဆကို ပါမာစတက်ဂါက ထပ်မံပံ့ပိုးနေပါတယ်။
အဲဒီ့ ဆင်းသက်ပုံ အဆင့်ဆင့်ကို ပြမယ့် ရုပ်ကြွင်းတွေ ကတော့ မရှိသေးဘူး။ အတည်ပြုဖို့ အတွက် အနည်းဆုံးတော့ အိုင်ဖယ်လီယန်ခေတ် နဲ့ ယုဂ်ဦးပိုင်း (အမ်စီယန်ခေတ်) ကျောက်လွှာတွေမှာ ရှာသင့်တယ်။ လက်ရှိမှာ အစောဆုံး ခြေလေးချောင်း တိရစ္ဆာန် အပါအဝင် ခြေလေးချောင်း တိရစ္ဆာန်ရုပ်ကြွင်းအများစုဟာ ယူရာမေရိကားက ဖြစ်တယ်။ ဒါကြောင့် ခြေလေးချောင်း တိရစ္ဆာန် မျိုးနွယ်ဟာ ယူရာမေရိကားမှာ စတင်ပေါ်ပေါက်တယ်လို့ ယူဆရတယ်။ ရေငန်နေမျိုးနွယ် ဖြစ်တာမို့၊ ဖရက်စ်နီးယန်းခေတ် (ဒီဗိုနီယန်နှောင်းပိုင်း) တစ်လျှောက်မှာ တရုတ်နဲ့ ဩစတြေးလျ အထိကို ပျံ့နှံ့သွားတယ်လို့ ပြောနိုင်တယ်။ ဒါကတော့ ပိုလန်ခြေရာတွေက ပြောပြတဲ့ ဇာတ်လမ်း အသစ်ပါ။
ဒီဇာတ်လမ်းမှာ အယ်လ်ပစ္စတိုစတက်ဂဲလီးယန်းတွေက ဘယ်လိုဖြစ်သွားမလဲ။ အစောပိုင်း ခြေလေးချောင်းအမျိုးနီးငါးတွေ ကိုယ်တိုင်က ရေငန်ဖြစ်ပြီး တရုတ်ပြည်အထိ တွေ့ရပေမယ့်၊ ပိုအဆင့်မြင့်တဲ့ တစ်တားလစ်ခ်တို့လို အယ်လ်ပစ္စတိုစတက်ဂဲလီးယန်း ခြေလေးချောင်းအမျိုးနီးငါးတွေကိုတော့ ယူရာမေရိကား ပြင်ပမှာ မတွေ့ရသေးဘူး။ သူတို့က လက်ရှိအထောက်အထားအရ ရေချိုနဲ့ မြစ်ဝကျွန်းပေါ်မှာသာ နေပုံရတယ်။ ကျွန်တော်တို့ ခြေလေးချောင်း တိရစ္ဆာန် အစစ်တွေဟာ ကျွန်တော်တို့ကို အတုခိုးချင်တဲ့ အယ်လ်ပစ္စတိုစတက်ဂဲလီးယန်းတွေနဲ့ ယူရာမေရိကားပေါ်မှာ နှစ် (၁၀)သန်းလောက်တော့ ခေတ်ပြိုင် နေထိုင်ပုံ ရတယ်။ ဘာလို့လဲဆိုတော့၊ အယ်လ်ပစ္စတိုစတက်ဂဲလီးယန်းတွေက ဖရက်စ်နီးယန်းခေတ်အကုန်မှာ စတင်တဲ့ ဒီဗိုနီယန်ယုဂ်နှောင်းပိုင်း အစုအပြုံလိုက် မျိုးသုဉ်းမှုကြီးမှာ ပျက်သုဉ်းသွားတာကိုး။
သူတို့သာ မပျက်သုဉ်းရင် ဒီနေ့မှာ ခြေလေးချောင်း သတ္တဝါ အုပ်စုကြီး နှစ်ခု ဖြစ်နေမှာပါ။ ငါး၊ ခြေလေးချောင်း မျိုးနွယ် (၁) နဲ့ (၂) ဆိုပြီးတော့ပေါ့။ ကန်အစ်ချ်သီးစ်မှာ လက်ဖျံရိုး ရှိတဲ့ သက်သေ မရှိလို့၊ တစ်တားလစ်ခ်ရဲ့ ရေယက်တွေက ကိုယ်ပိုင် တီထွင်မှုတွေလို့ပဲ သဘောထားကြီးပေးပါဦး။ ဒါဆိုရင်တော့ ဂိုဂိုနေးဆတ် က ခြေလေးချောင်း သတ္တဝါဖြစ်ချင်တဲ့ တတိယမြောက် အုပ်စု ဖြစ်လာပါပြီ။ ကျွန်တော်တို့က ရုပ်ကြွင်းမှတ်တမ်း အဓိပ္ပာယ် ကောက်ပုံတွေကို အသေးစိတ် လေ့လာရင် ငါးကနေ တစ်တားလစ်ခ်၊ အဲဒီ့ကနေ ကုန်းနေရေနေသတ္တဝါ ဖြစ်လာတယ်လို့ ဆိုရအောင် မရိုးရှင်းကြောင်း တွေ့ရပါမယ်။ ဒီဗိုနီယန်ယုဂ်ဟာ ကုန်းဂေဟစနစ်တွေ ဖွံ့ဖြိုးတဲ့ကာလ ဖြစ်တယ်။ အစေ့ထုတ်အပင်တွေ ပေါ်လာတယ်။ အင်းဆက်နဲ့ တခြားအာသရိုပေါ့တွေ ပေါက်ပွားနေပြီ။ ဒီတော့ ကျောရိုးရှိသတ္တဝါတွေကလည်း ကုန်းပေါ်တက်ဖို့ တာဆူနေချိန်ဖြစ်တယ်။ ဒါကြောင့် အသားစိုင်ရေယက်ရှိငါး တွေမှာ ကုန်းပေါ်ကို တက်ဖို့ တစ်ခုမကတဲ့ မျိုးနွယ် တွေကနေ စင်ပြိုင် ကြိုးစားကြတယ်လို့ ကျွန်တော်တို့ သဘောပေါက်နိုင်ပါတယ်။
#ဆက်ရန်

image
9 ပတ် - ဘာသာပြန်ပါ။

တစ်တားလစ်ခ် တို့အဘိုးဟုတ်သေးလား (အပိုင်း၃)
သို့သော် ဒီအတိုင်းသာ ဟုတ်ရင်ဘယ်လိုလုပ်မလဲ။ တစ်တားလစ်ခ်ဟာ ခြေလေးချောင်း တိရစ္ဆာန်ကျောရိုးလည်း မရှိဘူး။ သူ့ရေယက် တွေကလည်း လတ်လတ်ဆတ်ဆတ် တီထွင်ထားတဲ့ လက္ခဏာ မဟုတ်ဘူးပေါ့။ နောက်ထပ် စဉ်းစားစရာ တစ်ချက်အနေနဲ့ ဂိုဂိုနေးဆတ် ဟာ ပင်လယ်ငါးပါ။ ပင်လယ်ငါးမှာတည်းက လက်မောင်းရိုး၊ လက်ဖျံရိုးတွေ ရှိနေပြီဆိုတော့၊ စမ်းချောင်း ရေတိမ်တိမ်မှာ ကူးဖို့ ပေါ်လာတဲ့ လက္ခဏာသစ် မဟုတ်တော့ဘူးပေါ့။
ပိုလန်က ခြေရာတွေကြောင့် အရင် သဲလွန်စတွေကို ပြန်အဓိပ္ပာယ်ကောက်ဖို့ လိုလာပြီလား။
အဲဒီ့အထောက်အထားသစ်ကြောင့် ခြေလေးချောင်းသတ္တဝါ ပေါ်ပေါက်ပုံဟာ အရင်လို မရိုးရှင်းတော့ပါ။ တစ်တားလစ်ခ်နဲ့ အယ်လ်ပစ္စတိုစတက်ဂဲလီးယန်းတွေက ခြေလေးချောင်း တိရစ္ဆာန်ခြေရာတွေထက် သက်တမ်းနုလွန်းနေတယ်။ ဒါကြောင့် အယ်လ်ပစ္စတိုစတက်ဂဲလီးယန်းတွေကနေ ဆင်းသက်ခဲ့ပုံ မရပါ။ ရှင်းရှင်းပြောရရင်၊ ငါး ကနေ ကျွန်တော်တို့ ခြေလေးချောင်း တိရစ္ဆာန် ဖြစ်လာတဲ့ ရုပ်ကြွင်းအဆင့်ဆင့်က လက်ရှိမှာ တွေ့ကို မတွေ့ရသေးတာပါ။ တစ်တားလစ်ခ်ကို ရှာတွေ့တဲ့အချိန်မှာ ဝမ်းသာရပေမယ့် ပိုလန်ခြေရာတွေကြောင့် ပြန်မသေချာတော့တာပါ။ ဒီရုပ်ကြွင်းတွေက ဒီဗိုနီယန်ဦးပိုင်း ကျောက်လွှာတွေမှာ ရှိနေနိုင်ပါတယ်။
ဒီခြေရာရုပ်ကြွင်းတွေကြောင့် ခြေလေးချောင်းတိရစ္ဆာန် ဆင့်ကဲဖြစ်စဉ်ကို အောက်ပါအတိုင်း ပြန်ပြင်ရပြီပေါ့။ ခြေလေးချောင်းတိရစ္ဆာန်တွေဟာ မြစ်ဝကျွန်းပေါ် ရေငန်နဲ့ ပင်လယ်ရေပြင်ကျယ် နှစ်ခုလုံးမှာ နေထိုင်တဲ့ ရှေ့ပြေး အသားစိုင် ရေယက်ရှိငါးကနေ ဆင်းသက်တယ်။ သူတို့ရဲ့ ဆင့်ကဲဖြစ်စဉ်ဟာ ရေချိုစမ်းချောင်းတွေမှာမဟုတ်ဘဲ မြစ်ဝကျွန်းပေါ် ဒေသလို ရေငန်ပတ်ဝန်းကျင်မျိုး ပိုဖြစ်နိုင်တယ်။
၂၀၁၉ခုနှစ်မှာတော့ ရုရှားမြောက်ပိုင်းမှာ ခြေလေးချောင်း တိရစ္ဆာန်ရုပ်ကြွင်းတစ်ခု ထပ်တွေ့ပါတယ်။ သုတေသီတွေက အစောဆုံး ခြေလေးချောင်း တိရစ္ဆာန် ခန္ဓာဗေဒကို သိချင်ရင် အစောဆုံးနဲ့ အရိုးအပြည့်စုံဆုံး ဖြစ်တဲ့ အကန်သိုစတက်ဂါကိုပဲ ကြည့်ရတာပါ။ သူက နှစ် ၃၆၅သန်း သက်တမ်းရှိတယ်။ ပါမာစတက်ဂါ (Parmastega) လို့ အမည်ရတဲ့ အခု ရုရှားရုပ်ကြွင်းကလည်း အရိုးအတော်စုံတဲ့အပြင် နှစ် (၇)သန်းလောက် စောပါတယ်။ သူ့ဟာ အကန်သိုစတက်ဂါ လိုပဲ ရေထဲက မထွက်သေးတဲ့ (လမ်းမလျှောက်နိုင်သေးတဲ့) ခြေလေးချောင်း တိရစ္ဆာန်ပါ။ ဒါပေမယ့် ပါမာစတက်ဂါ ဟာ အဲဒီ့တုန်းက ဘော်လတိကား တိုက်ကြီးရဲ့ အရှေ့မြောက်ဘက်က ရေငန်အိုင်တွေမှာ နေခဲ့ပါတယ်။ ဒီတော့ အစောဆုံး ပြည့်စုံတဲ့ ခြေလေးချောင်း တိရစ္ဆာန်ရုပ်ကြွင်းမျိုးစိတ်ဟာ ရေငန်မျိုးနွယ်ပေါ့။ ခြေလေးချောင်း တိရစ္ဆာန်ဟာ ပင်လယ်ကမ်းရိုးတန်းနဲ့ ကျတ်ငန်ရေ (မငန်တငန်) ပတ်ဝန်းကျင်မှာ စခဲ့တယ်ဆိုတဲ့ အယူအဆကို ပါမာစတက်ဂါက ထပ်မံပံ့ပိုးနေပါတယ်။
အဲဒီ့ ဆင်းသက်ပုံ အဆင့်ဆင့်ကို ပြမယ့် ရုပ်ကြွင်းတွေ ကတော့ မရှိသေးဘူး။ အတည်ပြုဖို့ အတွက် အနည်းဆုံးတော့ အိုင်ဖယ်လီယန်ခေတ် နဲ့ ယုဂ်ဦးပိုင်း (အမ်စီယန်ခေတ်) ကျောက်လွှာတွေမှာ ရှာသင့်တယ်။ လက်ရှိမှာ အစောဆုံး ခြေလေးချောင်း တိရစ္ဆာန် အပါအဝင် ခြေလေးချောင်း တိရစ္ဆာန်ရုပ်ကြွင်းအများစုဟာ ယူရာမေရိကားက ဖြစ်တယ်။ ဒါကြောင့် ခြေလေးချောင်း တိရစ္ဆာန် မျိုးနွယ်ဟာ ယူရာမေရိကားမှာ စတင်ပေါ်ပေါက်တယ်လို့ ယူဆရတယ်။ ရေငန်နေမျိုးနွယ် ဖြစ်တာမို့၊ ဖရက်စ်နီးယန်းခေတ် (ဒီဗိုနီယန်နှောင်းပိုင်း) တစ်လျှောက်မှာ တရုတ်နဲ့ ဩစတြေးလျ အထိကို ပျံ့နှံ့သွားတယ်လို့ ပြောနိုင်တယ်။ ဒါကတော့ ပိုလန်ခြေရာတွေက ပြောပြတဲ့ ဇာတ်လမ်း အသစ်ပါ။
ဒီဇာတ်လမ်းမှာ အယ်လ်ပစ္စတိုစတက်ဂဲလီးယန်းတွေက ဘယ်လိုဖြစ်သွားမလဲ။ အစောပိုင်း ခြေလေးချောင်းအမျိုးနီးငါးတွေ ကိုယ်တိုင်က ရေငန်ဖြစ်ပြီး တရုတ်ပြည်အထိ တွေ့ရပေမယ့်၊ ပိုအဆင့်မြင့်တဲ့ တစ်တားလစ်ခ်တို့လို အယ်လ်ပစ္စတိုစတက်ဂဲလီးယန်း ခြေလေးချောင်းအမျိုးနီးငါးတွေကိုတော့ ယူရာမေရိကား ပြင်ပမှာ မတွေ့ရသေးဘူး။ သူတို့က လက်ရှိအထောက်အထားအရ ရေချိုနဲ့ မြစ်ဝကျွန်းပေါ်မှာသာ နေပုံရတယ်။ ကျွန်တော်တို့ ခြေလေးချောင်း တိရစ္ဆာန် အစစ်တွေဟာ ကျွန်တော်တို့ကို အတုခိုးချင်တဲ့ အယ်လ်ပစ္စတိုစတက်ဂဲလီးယန်းတွေနဲ့ ယူရာမေရိကားပေါ်မှာ နှစ် (၁၀)သန်းလောက်တော့ ခေတ်ပြိုင် နေထိုင်ပုံ ရတယ်။ ဘာလို့လဲဆိုတော့၊ အယ်လ်ပစ္စတိုစတက်ဂဲလီးယန်းတွေက ဖရက်စ်နီးယန်းခေတ်အကုန်မှာ စတင်တဲ့ ဒီဗိုနီယန်ယုဂ်နှောင်းပိုင်း အစုအပြုံလိုက် မျိုးသုဉ်းမှုကြီးမှာ ပျက်သုဉ်းသွားတာကိုး။
သူတို့သာ မပျက်သုဉ်းရင် ဒီနေ့မှာ ခြေလေးချောင်း သတ္တဝါ အုပ်စုကြီး နှစ်ခု ဖြစ်နေမှာပါ။ ငါး၊ ခြေလေးချောင်း မျိုးနွယ် (၁) နဲ့ (၂) ဆိုပြီးတော့ပေါ့။ ကန်အစ်ချ်သီးစ်မှာ လက်ဖျံရိုး ရှိတဲ့ သက်သေ မရှိလို့၊ တစ်တားလစ်ခ်ရဲ့ ရေယက်တွေက ကိုယ်ပိုင် တီထွင်မှုတွေလို့ပဲ သဘောထားကြီးပေးပါဦး။ ဒါဆိုရင်တော့ ဂိုဂိုနေးဆတ် က ခြေလေးချောင်း သတ္တဝါဖြစ်ချင်တဲ့ တတိယမြောက် အုပ်စု ဖြစ်လာပါပြီ။ ကျွန်တော်တို့က ရုပ်ကြွင်းမှတ်တမ်း အဓိပ္ပာယ် ကောက်ပုံတွေကို အသေးစိတ် လေ့လာရင် ငါးကနေ တစ်တားလစ်ခ်၊ အဲဒီ့ကနေ ကုန်းနေရေနေသတ္တဝါ ဖြစ်လာတယ်လို့ ဆိုရအောင် မရိုးရှင်းကြောင်း တွေ့ရပါမယ်။ ဒီဗိုနီယန်ယုဂ်ဟာ ကုန်းဂေဟစနစ်တွေ ဖွံ့ဖြိုးတဲ့ကာလ ဖြစ်တယ်။ အစေ့ထုတ်အပင်တွေ ပေါ်လာတယ်။ အင်းဆက်နဲ့ တခြားအာသရိုပေါ့တွေ ပေါက်ပွားနေပြီ။ ဒီတော့ ကျောရိုးရှိသတ္တဝါတွေကလည်း ကုန်းပေါ်တက်ဖို့ တာဆူနေချိန်ဖြစ်တယ်။ ဒါကြောင့် အသားစိုင်ရေယက်ရှိငါး တွေမှာ ကုန်းပေါ်ကို တက်ဖို့ တစ်ခုမကတဲ့ မျိုးနွယ် တွေကနေ စင်ပြိုင် ကြိုးစားကြတယ်လို့ ကျွန်တော်တို့ သဘောပေါက်နိုင်ပါတယ်။
#ဆက်ရန်

imageimage
+14
9 ပတ် - ဘာသာပြန်ပါ။

တစ်တားလစ်ခ် တို့အဘိုးဟုတ်သေးလား (အပိုင်း၂)
အယ်လပစ္စတိုစတက်ဂီ (Elpistostege) ကတော့ ကနေဒါရဲ့ ဟိုး တောင်ပိုင်း၊ ကီဘက် (Quebec) ကပါ။ သို့သော် သူက တစ်တားလစ်ခ်ထက် အနည်းငယ် ရှေးကျ (ငါးဆန်)ပြီး အဏ္ဏဝါမျိုးနွယ် ဖြစ်တယ်။ သူနဲ့ အမျိုးနီးတဲ့ ခြေလေးချောင်းအမျိုးနီးငါးတွေကို အယ်လ်ပစ္စတိုစတက်ဂဲလီးယန်း (Elpistostegalian) လို့ ခေါ်ပါတယ်။ အယ်လ်ပစ္စတိုစတက်ဂဲလီးယန်းတွေက ခြေလေးချောင်း တိရစ္ဆာန်နဲ့ အမျိုးအနီးဆုံး အသားစိုင် ရေယက်ရှိငါးတွေပေါ့။
လီဗွန်နီယားနား (Livoniana) ကလည်း လက်ဗီးယားနိုင်ငံကပါ။ ဒီတော့သူလည်း ယူရာမေရိကား ကပဲပေါ့။ သူ့ရုပ်ကြွင်းက အောက်မေးရိုးတစ်ခုပဲ ရှိတော့ အများကြီး မသိရပါ။ အယ်လ်ပစ္စတိုစတက်ဂဲလီးယန်း လားတောင် မသေချာပါ။ သို့သော် ဒီမေးရိုးက ခြေလေးချောင်း သတ္တဝါနဲ့ ပိုတူပါသတဲ့။ ဒီတော့ တစ်တားလစ်ခ်ထက် ပိုအဆင့်မြင့်မှာပေါ့။ သူက မြစ်ဝကျွန်းပေါ် ရေမငန်တငန်မှာ နေပါတယ်။
အယ်လဂျင်နာပက်တန် (Elginerpeton) က ထူးခြားပါပြီ။ ခြေချောင်းလေးတွေရှိတဲ့ “ပထမဆုံး” ခြေလေးချောင်း သတ္တဝါမို့ပါ။ အယ်လ်ပစ္စတိုစတက်ဂဲလီးယန်း မဟုတ်တော့ဘဲ၊ ခြေလေးချောင်းတိရစ္ဆာန်အစစ်ပေါ့။ စကော့တလန် (ဥရောပ) ကမို့ ယူရာမေရိကား ကပါပဲ။ သူက ရေချိုမျိုးနွယ်ပါ။ ကယ်လာဒွန်နိုက် (Caledonides) တောင်တန်းတွေပေါ်က အိုင်တစ်ခုမှာ နေခဲ့ပါတယ်။
ဆီနိုစတက်ဂါ (Sinostega) ကတော့ တရုတ်ပြည် မြောက်ပိုင်းက ခြေလေးချောင်း တိရစ္ဆာန် အစစ် နောက်တစ်ကောင်ပေါ့။ သူလည်း အောက်မေးရိုးတစ်ခုသာ ဖြစ်လို့ သူ့အကြောင်း အများကြီးမသိထားပါ။ သူကလည်း ရေချိုမျိုးနွယ် ဖြစ်တယ်။
မီတာဇီညားသတ် (Metaxygnathus) က ဖရက်စ်နီးယန်းခေတ် အဆုံးပိုင်း၊ ဩစတြေးလျက ခြေလေးချောင်း တိရစ္ဆာန်ပါ။ သူလည်း ဆီနိုစတက်ဂါ နည်းတူ အောက်မေးရိုးသာ ဖြစ်ပြီး၊ ရေချိုမျိုးနွယ်ဖြစ်တာချင်းလည်း တူတယ်။
အထက်ပါ ရုပ်ကြွင်းမျိုးစိတ်တွေအရ အယ်လ်ပစ္စတိုစတက်ဂဲလီးယန်းနဲ့ ခြေလေးချောင်း တိရစ္ဆာန် နှစ်ခုလုံးမှာ ရေငန် သို့မဟုတ် မြစ်ဝကျွန်းပေါ်မျိုးနွယ်တွေ ရှိကြတယ်။ ပြီးတော့ သူတို့နှစ်ခုလုံးက ကမ္ဘာအနှံ့မှာ ပျံ့နှံနေထိုင်ကြတယ်။ ဒါကြောင့် သူတို့အားလုံးက တကွဲတပြား ကုန်းမြေ (ယူရာမေရိက၊ မြောက်နဲ့ တောင် တရုတ်တိုက်တွေ၊ ဂွန်ဒွါးနား မဟာတိုက် - Gondwana) တွေဆီကို ပျံ့နှံ့ဖို့ ပင်လယ်ကူးနိုင်တဲ့ မျိုးနွယ်တွေ ဖြစ်တယ်။
ယခင်တွေးပုံအရဆိုရင်၊ ရေချို တစ်တားလစ်ခ်က ရေတိမ်တိမ်မှာ ကူးဖို့ ခြေထောက်တွေ ဖြစ်လာတယ်ပေါ့။ ပြီးတော့ လီဗွန်နီယားနား ရုပ်ကြွင်းကို ကြည့်ပြီး တစ်တားလစ်ခ်ရဲ့ အမျိုးတွေဟာ မြစ်ဝကျွန်းပေါ် ရေငန်မှာလည်း နေနိုင်မယ်လို့ သိရတယ်။ လီဗွန်နီယားနား လို မြစ်ဝကျွန်းပေါ်မျိုးနွယ်ကနေ ခြေလေးချောင်း တိရစ္ဆာန်အစစ်တွေ ဖြစ်လာ။ တချို့တလေက ရေချိုမှာ ပြန်နေပြီး စကော့တလန်က အိုင်ထဲမှာ ငြိမ့်နေတဲ့ အယ်လဂျင်နာပက်တန် လို အကောင်တွေဖြစ်တယ်ပေါ့။ တချို့ကတော့ ရေငန်နဲ့ မြစ်ဝကျွန်းပေါ်ကို ကူးသန်းနေထိုင်ရင်းနဲ့ တခြားတိုက်တွေဆီကို ပျံ့သွားတယ်ပေါ့။
၂၀၁၀ က တွေ့ရှိချက်အသစ်ကို ဆက်ကြည့်ရအောင်။ အဲဒါကတော့ ပိုလန်မှာ ခြေလေးချောင်း တိရစ္ဆာန်ခြေရာတွေကို ဒီဗိုနီယန်ယုဂ်အလယ်ပိုင်း (Middle Devonian) ရဲ့ ပထမပိုင်း (အိုင်ဖဲလီးယန်းခေတ် – Eifelian Age) မှာ တွေ့ရတာပါ။ တွေ့တာကလည်း ရေငန်ဒီရေအိုင်ပတ်ဝန်းကျင်က ကျောက်လွှာ မှာပါတဲ့။ သူ့ရဲ့ အသက်က အဓိကပြဿနာပါ။
ရှေးအကျဆုံး ခြေလေးချောင်းအမျိုးနီးငါးဖြစ်တဲ့ ကန်အစ်ချ်သီးစ်ဟာ ဒီဗိုနီယန်ယုဂ်ဦးပိုင်း (Lower Devonian) မို့လို့ ယုဂ်အလယ်ပိုင်း က ပိုလန်ကခြေရာတွေထက် ပိုရှေးကျတာ မှန်တယ်။ သူ့ပြဿနာက သိပ်ရှေးကျလွန်း နေတာပါ။ ကန်အစ်ချ်သီးစ် ငါးကနေ ခြေလေးချောင်း တိရစ္ဆာန် ဖြစ်လာဖို့ဆိုရင်၊ ပန်ဒါရစ်ချ်သီးစ် – အယ်လပစ္စတိုစတက်ဂီ – တစ်တားလစ်ခ် – လီဗွန်နီယားနား အဆင့်တွေကို ဖြတ်ရမယ်ဟုတ်။ အဲဒီ့ထဲက အစောဆုံး ပန်ဒါရစ်ချ်သီးစ် ကတောင် ယုဂ်အလယ်ပိုင်း ဖြစ်တဲ့တိုင်၊ အိုင်ဖဲလီးယန်းခေတ် မဟုတ်ပြန်ဘူး။ အိုင်ဖဲလီးယန်းကို ဆက်ခံတဲ့ ဂစ်ဗက်ရှန်းခေတ်ကပါ။ ယုဂ်အလယ်ပိုင်း (Middle Devonian) ထဲကမှ ဒုတိယပိုင်းပေါ့။ တစ်တားလစ်ခ်ဆို ယုဂ်နှောင်းပိုင်း (Upper Devonian) တောင် ဖြစ်သွားပြီနော်။ ဒီအဆင့်တွေအားလုံးကို ကန်အစ်ချ်သီးစ်နဲ့ ပိုလန်ခြေရာတွေ ကြားမှာ ထိုးထည့်ဖို့က ယုတ္တိမရှိပါ။
တစ်တားလစ်ခ်ကိုယ်တိုင်မှာလည်း ခြေလေးချောင်းတိရစ္ဆာန်ရှေ့ပြေး မဟုတ်ဘူးလို့ ပြောလောက်စရာ လက္ခဏာတွေ တကယ် ရှိပါသတဲ့။ သူ့မှာ ကျောရိုးဆစ် အနည်းဆုံး ၄၅ခု ရှိပြီး၊ ကျောရိုးဆစ်တွေကလည်း အရိုးအပြည့် မဖြစ်သေးပါဘူးတဲ့။ ဘယ် ခြေလေးချောင်း တိရစ္ဆာန်မှာမှ ဒီလိုကျောရိုးမျိုး မရှိပါဘူး။ ဒါကြောင့် တစ်တားလစ်ခ်နဲ့ အယ်လဂျင်နာပက်တန် ကြားက ရုပ်ကြွင်းလက္ခဏာ ဟာပေါက်က ထင်ထားတာထက် ပိုကျယ်နေပါသတဲ့။
ဒီ့အပြင် ဒီဗိုနီယန်နှောင်းပိုင်းက ဂိုဂိုနေးဆတ် ကလည်း ရှေးကျတဲ့ ခြေလေးချောင်းအမျိုးနီးငါး ဖြစ်ပေမယ့် တစ်တားလစ်ခ်နဲ့ ဆင်တဲ့ ရှေ့ရေယက်တွေ ရှိတယ်။ ပါးဟက်ရေဝင်ပေါက်တွေကလည်း ဗြက်ကျယ်ပါသတဲ့။ အဲဒါတွေကို အရင်က အယ်လ်ပစ္စတိုစတက်ဂဲလီးယန်း လက္ခဏာတွေလို့ သိထားပေမယ့်၊ ဒီလိုရှေးကျတဲ့ ခြေလေးချောင်းအမျိုးနီးငါးမှာ သွားတွေ့ရတာက အံ့ဩစရာပါ။ ကြည့်ရတာ အဲဒီ့ “အဆင့်မြင့်” လက္ခဏာတွေက အသားစိုင် ရေယက်ရှိငါး တချို့မှာ ရှိပြီးသားမို့ “အဆင့်နိမ့်”တွေသာ ဖြစ်ဟန်တူပါသတဲ့။ ရှေးဦး ကန်အစ်ချ်သီးစ်မှာကော အဲဒီလို တစ်တားလစ်ခ်စတိုင် လက်ဖျံရိုး ရှိသလား။ ကံဆိုးချင်တော့ ကန်အစ်ချ်သီးစ်က ခေါင်းရိုးပဲ ရှိပါတယ်။ ဒီတော့ အတိအကျတော့ မပြောနိုင်ဘူးပေါ့။
#ဆက်ရန်

image
9 ပတ် - ဘာသာပြန်ပါ။

တစ်တားလစ်ခ် တို့အဘိုးဟုတ်သေးလား (အပိုင်း၂)
အယ်လပစ္စတိုစတက်ဂီ (Elpistostege) ကတော့ ကနေဒါရဲ့ ဟိုး တောင်ပိုင်း၊ ကီဘက် (Quebec) ကပါ။ သို့သော် သူက တစ်တားလစ်ခ်ထက် အနည်းငယ် ရှေးကျ (ငါးဆန်)ပြီး အဏ္ဏဝါမျိုးနွယ် ဖြစ်တယ်။ သူနဲ့ အမျိုးနီးတဲ့ ခြေလေးချောင်းအမျိုးနီးငါးတွေကို အယ်လ်ပစ္စတိုစတက်ဂဲလီးယန်း (Elpistostegalian) လို့ ခေါ်ပါတယ်။ အယ်လ်ပစ္စတိုစတက်ဂဲလီးယန်းတွေက ခြေလေးချောင်း တိရစ္ဆာန်နဲ့ အမျိုးအနီးဆုံး အသားစိုင် ရေယက်ရှိငါးတွေပေါ့။
လီဗွန်နီယားနား (Livoniana) ကလည်း လက်ဗီးယားနိုင်ငံကပါ။ ဒီတော့သူလည်း ယူရာမေရိကား ကပဲပေါ့။ သူ့ရုပ်ကြွင်းက အောက်မေးရိုးတစ်ခုပဲ ရှိတော့ အများကြီး မသိရပါ။ အယ်လ်ပစ္စတိုစတက်ဂဲလီးယန်း လားတောင် မသေချာပါ။ သို့သော် ဒီမေးရိုးက ခြေလေးချောင်း သတ္တဝါနဲ့ ပိုတူပါသတဲ့။ ဒီတော့ တစ်တားလစ်ခ်ထက် ပိုအဆင့်မြင့်မှာပေါ့။ သူက မြစ်ဝကျွန်းပေါ် ရေမငန်တငန်မှာ နေပါတယ်။
အယ်လဂျင်နာပက်တန် (Elginerpeton) က ထူးခြားပါပြီ။ ခြေချောင်းလေးတွေရှိတဲ့ “ပထမဆုံး” ခြေလေးချောင်း သတ္တဝါမို့ပါ။ အယ်လ်ပစ္စတိုစတက်ဂဲလီးယန်း မဟုတ်တော့ဘဲ၊ ခြေလေးချောင်းတိရစ္ဆာန်အစစ်ပေါ့။ စကော့တလန် (ဥရောပ) ကမို့ ယူရာမေရိကား ကပါပဲ။ သူက ရေချိုမျိုးနွယ်ပါ။ ကယ်လာဒွန်နိုက် (Caledonides) တောင်တန်းတွေပေါ်က အိုင်တစ်ခုမှာ နေခဲ့ပါတယ်။
ဆီနိုစတက်ဂါ (Sinostega) ကတော့ တရုတ်ပြည် မြောက်ပိုင်းက ခြေလေးချောင်း တိရစ္ဆာန် အစစ် နောက်တစ်ကောင်ပေါ့။ သူလည်း အောက်မေးရိုးတစ်ခုသာ ဖြစ်လို့ သူ့အကြောင်း အများကြီးမသိထားပါ။ သူကလည်း ရေချိုမျိုးနွယ် ဖြစ်တယ်။
မီတာဇီညားသတ် (Metaxygnathus) က ဖရက်စ်နီးယန်းခေတ် အဆုံးပိုင်း၊ ဩစတြေးလျက ခြေလေးချောင်း တိရစ္ဆာန်ပါ။ သူလည်း ဆီနိုစတက်ဂါ နည်းတူ အောက်မေးရိုးသာ ဖြစ်ပြီး၊ ရေချိုမျိုးနွယ်ဖြစ်တာချင်းလည်း တူတယ်။
အထက်ပါ ရုပ်ကြွင်းမျိုးစိတ်တွေအရ အယ်လ်ပစ္စတိုစတက်ဂဲလီးယန်းနဲ့ ခြေလေးချောင်း တိရစ္ဆာန် နှစ်ခုလုံးမှာ ရေငန် သို့မဟုတ် မြစ်ဝကျွန်းပေါ်မျိုးနွယ်တွေ ရှိကြတယ်။ ပြီးတော့ သူတို့နှစ်ခုလုံးက ကမ္ဘာအနှံ့မှာ ပျံ့နှံနေထိုင်ကြတယ်။ ဒါကြောင့် သူတို့အားလုံးက တကွဲတပြား ကုန်းမြေ (ယူရာမေရိက၊ မြောက်နဲ့ တောင် တရုတ်တိုက်တွေ၊ ဂွန်ဒွါးနား မဟာတိုက် - Gondwana) တွေဆီကို ပျံ့နှံ့ဖို့ ပင်လယ်ကူးနိုင်တဲ့ မျိုးနွယ်တွေ ဖြစ်တယ်။
ယခင်တွေးပုံအရဆိုရင်၊ ရေချို တစ်တားလစ်ခ်က ရေတိမ်တိမ်မှာ ကူးဖို့ ခြေထောက်တွေ ဖြစ်လာတယ်ပေါ့။ ပြီးတော့ လီဗွန်နီယားနား ရုပ်ကြွင်းကို ကြည့်ပြီး တစ်တားလစ်ခ်ရဲ့ အမျိုးတွေဟာ မြစ်ဝကျွန်းပေါ် ရေငန်မှာလည်း နေနိုင်မယ်လို့ သိရတယ်။ လီဗွန်နီယားနား လို မြစ်ဝကျွန်းပေါ်မျိုးနွယ်ကနေ ခြေလေးချောင်း တိရစ္ဆာန်အစစ်တွေ ဖြစ်လာ။ တချို့တလေက ရေချိုမှာ ပြန်နေပြီး စကော့တလန်က အိုင်ထဲမှာ ငြိမ့်နေတဲ့ အယ်လဂျင်နာပက်တန် လို အကောင်တွေဖြစ်တယ်ပေါ့။ တချို့ကတော့ ရေငန်နဲ့ မြစ်ဝကျွန်းပေါ်ကို ကူးသန်းနေထိုင်ရင်းနဲ့ တခြားတိုက်တွေဆီကို ပျံ့သွားတယ်ပေါ့။
၂၀၁၀ က တွေ့ရှိချက်အသစ်ကို ဆက်ကြည့်ရအောင်။ အဲဒါကတော့ ပိုလန်မှာ ခြေလေးချောင်း တိရစ္ဆာန်ခြေရာတွေကို ဒီဗိုနီယန်ယုဂ်အလယ်ပိုင်း (Middle Devonian) ရဲ့ ပထမပိုင်း (အိုင်ဖဲလီးယန်းခေတ် – Eifelian Age) မှာ တွေ့ရတာပါ။ တွေ့တာကလည်း ရေငန်ဒီရေအိုင်ပတ်ဝန်းကျင်က ကျောက်လွှာ မှာပါတဲ့။ သူ့ရဲ့ အသက်က အဓိကပြဿနာပါ။
ရှေးအကျဆုံး ခြေလေးချောင်းအမျိုးနီးငါးဖြစ်တဲ့ ကန်အစ်ချ်သီးစ်ဟာ ဒီဗိုနီယန်ယုဂ်ဦးပိုင်း (Lower Devonian) မို့လို့ ယုဂ်အလယ်ပိုင်း က ပိုလန်ကခြေရာတွေထက် ပိုရှေးကျတာ မှန်တယ်။ သူ့ပြဿနာက သိပ်ရှေးကျလွန်း နေတာပါ။ ကန်အစ်ချ်သီးစ် ငါးကနေ ခြေလေးချောင်း တိရစ္ဆာန် ဖြစ်လာဖို့ဆိုရင်၊ ပန်ဒါရစ်ချ်သီးစ် – အယ်လပစ္စတိုစတက်ဂီ – တစ်တားလစ်ခ် – လီဗွန်နီယားနား အဆင့်တွေကို ဖြတ်ရမယ်ဟုတ်။ အဲဒီ့ထဲက အစောဆုံး ပန်ဒါရစ်ချ်သီးစ် ကတောင် ယုဂ်အလယ်ပိုင်း ဖြစ်တဲ့တိုင်၊ အိုင်ဖဲလီးယန်းခေတ် မဟုတ်ပြန်ဘူး။ အိုင်ဖဲလီးယန်းကို ဆက်ခံတဲ့ ဂစ်ဗက်ရှန်းခေတ်ကပါ။ ယုဂ်အလယ်ပိုင်း (Middle Devonian) ထဲကမှ ဒုတိယပိုင်းပေါ့။ တစ်တားလစ်ခ်ဆို ယုဂ်နှောင်းပိုင်း (Upper Devonian) တောင် ဖြစ်သွားပြီနော်။ ဒီအဆင့်တွေအားလုံးကို ကန်အစ်ချ်သီးစ်နဲ့ ပိုလန်ခြေရာတွေ ကြားမှာ ထိုးထည့်ဖို့က ယုတ္တိမရှိပါ။
တစ်တားလစ်ခ်ကိုယ်တိုင်မှာလည်း ခြေလေးချောင်းတိရစ္ဆာန်ရှေ့ပြေး မဟုတ်ဘူးလို့ ပြောလောက်စရာ လက္ခဏာတွေ တကယ် ရှိပါသတဲ့။ သူ့မှာ ကျောရိုးဆစ် အနည်းဆုံး ၄၅ခု ရှိပြီး၊ ကျောရိုးဆစ်တွေကလည်း အရိုးအပြည့် မဖြစ်သေးပါဘူးတဲ့။ ဘယ် ခြေလေးချောင်း တိရစ္ဆာန်မှာမှ ဒီလိုကျောရိုးမျိုး မရှိပါဘူး။ ဒါကြောင့် တစ်တားလစ်ခ်နဲ့ အယ်လဂျင်နာပက်တန် ကြားက ရုပ်ကြွင်းလက္ခဏာ ဟာပေါက်က ထင်ထားတာထက် ပိုကျယ်နေပါသတဲ့။
ဒီ့အပြင် ဒီဗိုနီယန်နှောင်းပိုင်းက ဂိုဂိုနေးဆတ် ကလည်း ရှေးကျတဲ့ ခြေလေးချောင်းအမျိုးနီးငါး ဖြစ်ပေမယ့် တစ်တားလစ်ခ်နဲ့ ဆင်တဲ့ ရှေ့ရေယက်တွေ ရှိတယ်။ ပါးဟက်ရေဝင်ပေါက်တွေကလည်း ဗြက်ကျယ်ပါသတဲ့။ အဲဒါတွေကို အရင်က အယ်လ်ပစ္စတိုစတက်ဂဲလီးယန်း လက္ခဏာတွေလို့ သိထားပေမယ့်၊ ဒီလိုရှေးကျတဲ့ ခြေလေးချောင်းအမျိုးနီးငါးမှာ သွားတွေ့ရတာက အံ့ဩစရာပါ။ ကြည့်ရတာ အဲဒီ့ “အဆင့်မြင့်” လက္ခဏာတွေက အသားစိုင် ရေယက်ရှိငါး တချို့မှာ ရှိပြီးသားမို့ “အဆင့်နိမ့်”တွေသာ ဖြစ်ဟန်တူပါသတဲ့။ ရှေးဦး ကန်အစ်ချ်သီးစ်မှာကော အဲဒီလို တစ်တားလစ်ခ်စတိုင် လက်ဖျံရိုး ရှိသလား။ ကံဆိုးချင်တော့ ကန်အစ်ချ်သီးစ်က ခေါင်းရိုးပဲ ရှိပါတယ်။ ဒီတော့ အတိအကျတော့ မပြောနိုင်ဘူးပေါ့။
#ဆက်ရန်

image
9 ပတ် - ဘာသာပြန်ပါ။

တစ်တားလစ်ခ် တို့အဘိုးဟုတ်သေးလား (အပိုင်း၂)
အယ်လပစ္စတိုစတက်ဂီ (Elpistostege) ကတော့ ကနေဒါရဲ့ ဟိုး တောင်ပိုင်း၊ ကီဘက် (Quebec) ကပါ။ သို့သော် သူက တစ်တားလစ်ခ်ထက် အနည်းငယ် ရှေးကျ (ငါးဆန်)ပြီး အဏ္ဏဝါမျိုးနွယ် ဖြစ်တယ်။ သူနဲ့ အမျိုးနီးတဲ့ ခြေလေးချောင်းအမျိုးနီးငါးတွေကို အယ်လ်ပစ္စတိုစတက်ဂဲလီးယန်း (Elpistostegalian) လို့ ခေါ်ပါတယ်။ အယ်လ်ပစ္စတိုစတက်ဂဲလီးယန်းတွေက ခြေလေးချောင်း တိရစ္ဆာန်နဲ့ အမျိုးအနီးဆုံး အသားစိုင် ရေယက်ရှိငါးတွေပေါ့။
လီဗွန်နီယားနား (Livoniana) ကလည်း လက်ဗီးယားနိုင်ငံကပါ။ ဒီတော့သူလည်း ယူရာမေရိကား ကပဲပေါ့။ သူ့ရုပ်ကြွင်းက အောက်မေးရိုးတစ်ခုပဲ ရှိတော့ အများကြီး မသိရပါ။ အယ်လ်ပစ္စတိုစတက်ဂဲလီးယန်း လားတောင် မသေချာပါ။ သို့သော် ဒီမေးရိုးက ခြေလေးချောင်း သတ္တဝါနဲ့ ပိုတူပါသတဲ့။ ဒီတော့ တစ်တားလစ်ခ်ထက် ပိုအဆင့်မြင့်မှာပေါ့။ သူက မြစ်ဝကျွန်းပေါ် ရေမငန်တငန်မှာ နေပါတယ်။
အယ်လဂျင်နာပက်တန် (Elginerpeton) က ထူးခြားပါပြီ။ ခြေချောင်းလေးတွေရှိတဲ့ “ပထမဆုံး” ခြေလေးချောင်း သတ္တဝါမို့ပါ။ အယ်လ်ပစ္စတိုစတက်ဂဲလီးယန်း မဟုတ်တော့ဘဲ၊ ခြေလေးချောင်းတိရစ္ဆာန်အစစ်ပေါ့။ စကော့တလန် (ဥရောပ) ကမို့ ယူရာမေရိကား ကပါပဲ။ သူက ရေချိုမျိုးနွယ်ပါ။ ကယ်လာဒွန်နိုက် (Caledonides) တောင်တန်းတွေပေါ်က အိုင်တစ်ခုမှာ နေခဲ့ပါတယ်။
ဆီနိုစတက်ဂါ (Sinostega) ကတော့ တရုတ်ပြည် မြောက်ပိုင်းက ခြေလေးချောင်း တိရစ္ဆာန် အစစ် နောက်တစ်ကောင်ပေါ့။ သူလည်း အောက်မေးရိုးတစ်ခုသာ ဖြစ်လို့ သူ့အကြောင်း အများကြီးမသိထားပါ။ သူကလည်း ရေချိုမျိုးနွယ် ဖြစ်တယ်။
မီတာဇီညားသတ် (Metaxygnathus) က ဖရက်စ်နီးယန်းခေတ် အဆုံးပိုင်း၊ ဩစတြေးလျက ခြေလေးချောင်း တိရစ္ဆာန်ပါ။ သူလည်း ဆီနိုစတက်ဂါ နည်းတူ အောက်မေးရိုးသာ ဖြစ်ပြီး၊ ရေချိုမျိုးနွယ်ဖြစ်တာချင်းလည်း တူတယ်။
အထက်ပါ ရုပ်ကြွင်းမျိုးစိတ်တွေအရ အယ်လ်ပစ္စတိုစတက်ဂဲလီးယန်းနဲ့ ခြေလေးချောင်း တိရစ္ဆာန် နှစ်ခုလုံးမှာ ရေငန် သို့မဟုတ် မြစ်ဝကျွန်းပေါ်မျိုးနွယ်တွေ ရှိကြတယ်။ ပြီးတော့ သူတို့နှစ်ခုလုံးက ကမ္ဘာအနှံ့မှာ ပျံ့နှံနေထိုင်ကြတယ်။ ဒါကြောင့် သူတို့အားလုံးက တကွဲတပြား ကုန်းမြေ (ယူရာမေရိက၊ မြောက်နဲ့ တောင် တရုတ်တိုက်တွေ၊ ဂွန်ဒွါးနား မဟာတိုက် - Gondwana) တွေဆီကို ပျံ့နှံ့ဖို့ ပင်လယ်ကူးနိုင်တဲ့ မျိုးနွယ်တွေ ဖြစ်တယ်။
ယခင်တွေးပုံအရဆိုရင်၊ ရေချို တစ်တားလစ်ခ်က ရေတိမ်တိမ်မှာ ကူးဖို့ ခြေထောက်တွေ ဖြစ်လာတယ်ပေါ့။ ပြီးတော့ လီဗွန်နီယားနား ရုပ်ကြွင်းကို ကြည့်ပြီး တစ်တားလစ်ခ်ရဲ့ အမျိုးတွေဟာ မြစ်ဝကျွန်းပေါ် ရေငန်မှာလည်း နေနိုင်မယ်လို့ သိရတယ်။ လီဗွန်နီယားနား လို မြစ်ဝကျွန်းပေါ်မျိုးနွယ်ကနေ ခြေလေးချောင်း တိရစ္ဆာန်အစစ်တွေ ဖြစ်လာ။ တချို့တလေက ရေချိုမှာ ပြန်နေပြီး စကော့တလန်က အိုင်ထဲမှာ ငြိမ့်နေတဲ့ အယ်လဂျင်နာပက်တန် လို အကောင်တွေဖြစ်တယ်ပေါ့။ တချို့ကတော့ ရေငန်နဲ့ မြစ်ဝကျွန်းပေါ်ကို ကူးသန်းနေထိုင်ရင်းနဲ့ တခြားတိုက်တွေဆီကို ပျံ့သွားတယ်ပေါ့။
၂၀၁၀ က တွေ့ရှိချက်အသစ်ကို ဆက်ကြည့်ရအောင်။ အဲဒါကတော့ ပိုလန်မှာ ခြေလေးချောင်း တိရစ္ဆာန်ခြေရာတွေကို ဒီဗိုနီယန်ယုဂ်အလယ်ပိုင်း (Middle Devonian) ရဲ့ ပထမပိုင်း (အိုင်ဖဲလီးယန်းခေတ် – Eifelian Age) မှာ တွေ့ရတာပါ။ တွေ့တာကလည်း ရေငန်ဒီရေအိုင်ပတ်ဝန်းကျင်က ကျောက်လွှာ မှာပါတဲ့။ သူ့ရဲ့ အသက်က အဓိကပြဿနာပါ။
ရှေးအကျဆုံး ခြေလေးချောင်းအမျိုးနီးငါးဖြစ်တဲ့ ကန်အစ်ချ်သီးစ်ဟာ ဒီဗိုနီယန်ယုဂ်ဦးပိုင်း (Lower Devonian) မို့လို့ ယုဂ်အလယ်ပိုင်း က ပိုလန်ကခြေရာတွေထက် ပိုရှေးကျတာ မှန်တယ်။ သူ့ပြဿနာက သိပ်ရှေးကျလွန်း နေတာပါ။ ကန်အစ်ချ်သီးစ် ငါးကနေ ခြေလေးချောင်း တိရစ္ဆာန် ဖြစ်လာဖို့ဆိုရင်၊ ပန်ဒါရစ်ချ်သီးစ် – အယ်လပစ္စတိုစတက်ဂီ – တစ်တားလစ်ခ် – လီဗွန်နီယားနား အဆင့်တွေကို ဖြတ်ရမယ်ဟုတ်။ အဲဒီ့ထဲက အစောဆုံး ပန်ဒါရစ်ချ်သီးစ် ကတောင် ယုဂ်အလယ်ပိုင်း ဖြစ်တဲ့တိုင်၊ အိုင်ဖဲလီးယန်းခေတ် မဟုတ်ပြန်ဘူး။ အိုင်ဖဲလီးယန်းကို ဆက်ခံတဲ့ ဂစ်ဗက်ရှန်းခေတ်ကပါ။ ယုဂ်အလယ်ပိုင်း (Middle Devonian) ထဲကမှ ဒုတိယပိုင်းပေါ့။ တစ်တားလစ်ခ်ဆို ယုဂ်နှောင်းပိုင်း (Upper Devonian) တောင် ဖြစ်သွားပြီနော်။ ဒီအဆင့်တွေအားလုံးကို ကန်အစ်ချ်သီးစ်နဲ့ ပိုလန်ခြေရာတွေ ကြားမှာ ထိုးထည့်ဖို့က ယုတ္တိမရှိပါ။
တစ်တားလစ်ခ်ကိုယ်တိုင်မှာလည်း ခြေလေးချောင်းတိရစ္ဆာန်ရှေ့ပြေး မဟုတ်ဘူးလို့ ပြောလောက်စရာ လက္ခဏာတွေ တကယ် ရှိပါသတဲ့။ သူ့မှာ ကျောရိုးဆစ် အနည်းဆုံး ၄၅ခု ရှိပြီး၊ ကျောရိုးဆစ်တွေကလည်း အရိုးအပြည့် မဖြစ်သေးပါဘူးတဲ့။ ဘယ် ခြေလေးချောင်း တိရစ္ဆာန်မှာမှ ဒီလိုကျောရိုးမျိုး မရှိပါဘူး။ ဒါကြောင့် တစ်တားလစ်ခ်နဲ့ အယ်လဂျင်နာပက်တန် ကြားက ရုပ်ကြွင်းလက္ခဏာ ဟာပေါက်က ထင်ထားတာထက် ပိုကျယ်နေပါသတဲ့။
ဒီ့အပြင် ဒီဗိုနီယန်နှောင်းပိုင်းက ဂိုဂိုနေးဆတ် ကလည်း ရှေးကျတဲ့ ခြေလေးချောင်းအမျိုးနီးငါး ဖြစ်ပေမယ့် တစ်တားလစ်ခ်နဲ့ ဆင်တဲ့ ရှေ့ရေယက်တွေ ရှိတယ်။ ပါးဟက်ရေဝင်ပေါက်တွေကလည်း ဗြက်ကျယ်ပါသတဲ့။ အဲဒါတွေကို အရင်က အယ်လ်ပစ္စတိုစတက်ဂဲလီးယန်း လက္ခဏာတွေလို့ သိထားပေမယ့်၊ ဒီလိုရှေးကျတဲ့ ခြေလေးချောင်းအမျိုးနီးငါးမှာ သွားတွေ့ရတာက အံ့ဩစရာပါ။ ကြည့်ရတာ အဲဒီ့ “အဆင့်မြင့်” လက္ခဏာတွေက အသားစိုင် ရေယက်ရှိငါး တချို့မှာ ရှိပြီးသားမို့ “အဆင့်နိမ့်”တွေသာ ဖြစ်ဟန်တူပါသတဲ့။ ရှေးဦး ကန်အစ်ချ်သီးစ်မှာကော အဲဒီလို တစ်တားလစ်ခ်စတိုင် လက်ဖျံရိုး ရှိသလား။ ကံဆိုးချင်တော့ ကန်အစ်ချ်သီးစ်က ခေါင်းရိုးပဲ ရှိပါတယ်။ ဒီတော့ အတိအကျတော့ မပြောနိုင်ဘူးပေါ့။
#ဆက်ရန်

image
9 ပတ် - ဘာသာပြန်ပါ။

တစ်တားလစ်ခ် တို့အဘိုးဟုတ်သေးလား (အပိုင်း၂)
အယ်လပစ္စတိုစတက်ဂီ (Elpistostege) ကတော့ ကနေဒါရဲ့ ဟိုး တောင်ပိုင်း၊ ကီဘက် (Quebec) ကပါ။ သို့သော် သူက တစ်တားလစ်ခ်ထက် အနည်းငယ် ရှေးကျ (ငါးဆန်)ပြီး အဏ္ဏဝါမျိုးနွယ် ဖြစ်တယ်။ သူနဲ့ အမျိုးနီးတဲ့ ခြေလေးချောင်းအမျိုးနီးငါးတွေကို အယ်လ်ပစ္စတိုစတက်ဂဲလီးယန်း (Elpistostegalian) လို့ ခေါ်ပါတယ်။ အယ်လ်ပစ္စတိုစတက်ဂဲလီးယန်းတွေက ခြေလေးချောင်း တိရစ္ဆာန်နဲ့ အမျိုးအနီးဆုံး အသားစိုင် ရေယက်ရှိငါးတွေပေါ့။
လီဗွန်နီယားနား (Livoniana) ကလည်း လက်ဗီးယားနိုင်ငံကပါ။ ဒီတော့သူလည်း ယူရာမေရိကား ကပဲပေါ့။ သူ့ရုပ်ကြွင်းက အောက်မေးရိုးတစ်ခုပဲ ရှိတော့ အများကြီး မသိရပါ။ အယ်လ်ပစ္စတိုစတက်ဂဲလီးယန်း လားတောင် မသေချာပါ။ သို့သော် ဒီမေးရိုးက ခြေလေးချောင်း သတ္တဝါနဲ့ ပိုတူပါသတဲ့။ ဒီတော့ တစ်တားလစ်ခ်ထက် ပိုအဆင့်မြင့်မှာပေါ့။ သူက မြစ်ဝကျွန်းပေါ် ရေမငန်တငန်မှာ နေပါတယ်။
အယ်လဂျင်နာပက်တန် (Elginerpeton) က ထူးခြားပါပြီ။ ခြေချောင်းလေးတွေရှိတဲ့ “ပထမဆုံး” ခြေလေးချောင်း သတ္တဝါမို့ပါ။ အယ်လ်ပစ္စတိုစတက်ဂဲလီးယန်း မဟုတ်တော့ဘဲ၊ ခြေလေးချောင်းတိရစ္ဆာန်အစစ်ပေါ့။ စကော့တလန် (ဥရောပ) ကမို့ ယူရာမေရိကား ကပါပဲ။ သူက ရေချိုမျိုးနွယ်ပါ။ ကယ်လာဒွန်နိုက် (Caledonides) တောင်တန်းတွေပေါ်က အိုင်တစ်ခုမှာ နေခဲ့ပါတယ်။
ဆီနိုစတက်ဂါ (Sinostega) ကတော့ တရုတ်ပြည် မြောက်ပိုင်းက ခြေလေးချောင်း တိရစ္ဆာန် အစစ် နောက်တစ်ကောင်ပေါ့။ သူလည်း အောက်မေးရိုးတစ်ခုသာ ဖြစ်လို့ သူ့အကြောင်း အများကြီးမသိထားပါ။ သူကလည်း ရေချိုမျိုးနွယ် ဖြစ်တယ်။
မီတာဇီညားသတ် (Metaxygnathus) က ဖရက်စ်နီးယန်းခေတ် အဆုံးပိုင်း၊ ဩစတြေးလျက ခြေလေးချောင်း တိရစ္ဆာန်ပါ။ သူလည်း ဆီနိုစတက်ဂါ နည်းတူ အောက်မေးရိုးသာ ဖြစ်ပြီး၊ ရေချိုမျိုးနွယ်ဖြစ်တာချင်းလည်း တူတယ်။
အထက်ပါ ရုပ်ကြွင်းမျိုးစိတ်တွေအရ အယ်လ်ပစ္စတိုစတက်ဂဲလီးယန်းနဲ့ ခြေလေးချောင်း တိရစ္ဆာန် နှစ်ခုလုံးမှာ ရေငန် သို့မဟုတ် မြစ်ဝကျွန်းပေါ်မျိုးနွယ်တွေ ရှိကြတယ်။ ပြီးတော့ သူတို့နှစ်ခုလုံးက ကမ္ဘာအနှံ့မှာ ပျံ့နှံနေထိုင်ကြတယ်။ ဒါကြောင့် သူတို့အားလုံးက တကွဲတပြား ကုန်းမြေ (ယူရာမေရိက၊ မြောက်နဲ့ တောင် တရုတ်တိုက်တွေ၊ ဂွန်ဒွါးနား မဟာတိုက် - Gondwana) တွေဆီကို ပျံ့နှံ့ဖို့ ပင်လယ်ကူးနိုင်တဲ့ မျိုးနွယ်တွေ ဖြစ်တယ်။
ယခင်တွေးပုံအရဆိုရင်၊ ရေချို တစ်တားလစ်ခ်က ရေတိမ်တိမ်မှာ ကူးဖို့ ခြေထောက်တွေ ဖြစ်လာတယ်ပေါ့။ ပြီးတော့ လီဗွန်နီယားနား ရုပ်ကြွင်းကို ကြည့်ပြီး တစ်တားလစ်ခ်ရဲ့ အမျိုးတွေဟာ မြစ်ဝကျွန်းပေါ် ရေငန်မှာလည်း နေနိုင်မယ်လို့ သိရတယ်။ လီဗွန်နီယားနား လို မြစ်ဝကျွန်းပေါ်မျိုးနွယ်ကနေ ခြေလေးချောင်း တိရစ္ဆာန်အစစ်တွေ ဖြစ်လာ။ တချို့တလေက ရေချိုမှာ ပြန်နေပြီး စကော့တလန်က အိုင်ထဲမှာ ငြိမ့်နေတဲ့ အယ်လဂျင်နာပက်တန် လို အကောင်တွေဖြစ်တယ်ပေါ့။ တချို့ကတော့ ရေငန်နဲ့ မြစ်ဝကျွန်းပေါ်ကို ကူးသန်းနေထိုင်ရင်းနဲ့ တခြားတိုက်တွေဆီကို ပျံ့သွားတယ်ပေါ့။
၂၀၁၀ က တွေ့ရှိချက်အသစ်ကို ဆက်ကြည့်ရအောင်။ အဲဒါကတော့ ပိုလန်မှာ ခြေလေးချောင်း တိရစ္ဆာန်ခြေရာတွေကို ဒီဗိုနီယန်ယုဂ်အလယ်ပိုင်း (Middle Devonian) ရဲ့ ပထမပိုင်း (အိုင်ဖဲလီးယန်းခေတ် – Eifelian Age) မှာ တွေ့ရတာပါ။ တွေ့တာကလည်း ရေငန်ဒီရေအိုင်ပတ်ဝန်းကျင်က ကျောက်လွှာ မှာပါတဲ့။ သူ့ရဲ့ အသက်က အဓိကပြဿနာပါ။
ရှေးအကျဆုံး ခြေလေးချောင်းအမျိုးနီးငါးဖြစ်တဲ့ ကန်အစ်ချ်သီးစ်ဟာ ဒီဗိုနီယန်ယုဂ်ဦးပိုင်း (Lower Devonian) မို့လို့ ယုဂ်အလယ်ပိုင်း က ပိုလန်ကခြေရာတွေထက် ပိုရှေးကျတာ မှန်တယ်။ သူ့ပြဿနာက သိပ်ရှေးကျလွန်း နေတာပါ။ ကန်အစ်ချ်သီးစ် ငါးကနေ ခြေလေးချောင်း တိရစ္ဆာန် ဖြစ်လာဖို့ဆိုရင်၊ ပန်ဒါရစ်ချ်သီးစ် – အယ်လပစ္စတိုစတက်ဂီ – တစ်တားလစ်ခ် – လီဗွန်နီယားနား အဆင့်တွေကို ဖြတ်ရမယ်ဟုတ်။ အဲဒီ့ထဲက အစောဆုံး ပန်ဒါရစ်ချ်သီးစ် ကတောင် ယုဂ်အလယ်ပိုင်း ဖြစ်တဲ့တိုင်၊ အိုင်ဖဲလီးယန်းခေတ် မဟုတ်ပြန်ဘူး။ အိုင်ဖဲလီးယန်းကို ဆက်ခံတဲ့ ဂစ်ဗက်ရှန်းခေတ်ကပါ။ ယုဂ်အလယ်ပိုင်း (Middle Devonian) ထဲကမှ ဒုတိယပိုင်းပေါ့။ တစ်တားလစ်ခ်ဆို ယုဂ်နှောင်းပိုင်း (Upper Devonian) တောင် ဖြစ်သွားပြီနော်။ ဒီအဆင့်တွေအားလုံးကို ကန်အစ်ချ်သီးစ်နဲ့ ပိုလန်ခြေရာတွေ ကြားမှာ ထိုးထည့်ဖို့က ယုတ္တိမရှိပါ။
တစ်တားလစ်ခ်ကိုယ်တိုင်မှာလည်း ခြေလေးချောင်းတိရစ္ဆာန်ရှေ့ပြေး မဟုတ်ဘူးလို့ ပြောလောက်စရာ လက္ခဏာတွေ တကယ် ရှိပါသတဲ့။ သူ့မှာ ကျောရိုးဆစ် အနည်းဆုံး ၄၅ခု ရှိပြီး၊ ကျောရိုးဆစ်တွေကလည်း အရိုးအပြည့် မဖြစ်သေးပါဘူးတဲ့။ ဘယ် ခြေလေးချောင်း တိရစ္ဆာန်မှာမှ ဒီလိုကျောရိုးမျိုး မရှိပါဘူး။ ဒါကြောင့် တစ်တားလစ်ခ်နဲ့ အယ်လဂျင်နာပက်တန် ကြားက ရုပ်ကြွင်းလက္ခဏာ ဟာပေါက်က ထင်ထားတာထက် ပိုကျယ်နေပါသတဲ့။
ဒီ့အပြင် ဒီဗိုနီယန်နှောင်းပိုင်းက ဂိုဂိုနေးဆတ် ကလည်း ရှေးကျတဲ့ ခြေလေးချောင်းအမျိုးနီးငါး ဖြစ်ပေမယ့် တစ်တားလစ်ခ်နဲ့ ဆင်တဲ့ ရှေ့ရေယက်တွေ ရှိတယ်။ ပါးဟက်ရေဝင်ပေါက်တွေကလည်း ဗြက်ကျယ်ပါသတဲ့။ အဲဒါတွေကို အရင်က အယ်လ်ပစ္စတိုစတက်ဂဲလီးယန်း လက္ခဏာတွေလို့ သိထားပေမယ့်၊ ဒီလိုရှေးကျတဲ့ ခြေလေးချောင်းအမျိုးနီးငါးမှာ သွားတွေ့ရတာက အံ့ဩစရာပါ။ ကြည့်ရတာ အဲဒီ့ “အဆင့်မြင့်” လက္ခဏာတွေက အသားစိုင် ရေယက်ရှိငါး တချို့မှာ ရှိပြီးသားမို့ “အဆင့်နိမ့်”တွေသာ ဖြစ်ဟန်တူပါသတဲ့။ ရှေးဦး ကန်အစ်ချ်သီးစ်မှာကော အဲဒီလို တစ်တားလစ်ခ်စတိုင် လက်ဖျံရိုး ရှိသလား။ ကံဆိုးချင်တော့ ကန်အစ်ချ်သီးစ်က ခေါင်းရိုးပဲ ရှိပါတယ်။ ဒီတော့ အတိအကျတော့ မပြောနိုင်ဘူးပေါ့။
#ဆက်ရန်

image
9 ပတ် - ဘာသာပြန်ပါ။

တစ်တားလစ်ခ် တို့အဘိုးဟုတ်သေးလား (အပိုင်း၂)
အယ်လပစ္စတိုစတက်ဂီ (Elpistostege) ကတော့ ကနေဒါရဲ့ ဟိုး တောင်ပိုင်း၊ ကီဘက် (Quebec) ကပါ။ သို့သော် သူက တစ်တားလစ်ခ်ထက် အနည်းငယ် ရှေးကျ (ငါးဆန်)ပြီး အဏ္ဏဝါမျိုးနွယ် ဖြစ်တယ်။ သူနဲ့ အမျိုးနီးတဲ့ ခြေလေးချောင်းအမျိုးနီးငါးတွေကို အယ်လ်ပစ္စတိုစတက်ဂဲလီးယန်း (Elpistostegalian) လို့ ခေါ်ပါတယ်။ အယ်လ်ပစ္စတိုစတက်ဂဲလီးယန်းတွေက ခြေလေးချောင်း တိရစ္ဆာန်နဲ့ အမျိုးအနီးဆုံး အသားစိုင် ရေယက်ရှိငါးတွေပေါ့။
လီဗွန်နီယားနား (Livoniana) ကလည်း လက်ဗီးယားနိုင်ငံကပါ။ ဒီတော့သူလည်း ယူရာမေရိကား ကပဲပေါ့။ သူ့ရုပ်ကြွင်းက အောက်မေးရိုးတစ်ခုပဲ ရှိတော့ အများကြီး မသိရပါ။ အယ်လ်ပစ္စတိုစတက်ဂဲလီးယန်း လားတောင် မသေချာပါ။ သို့သော် ဒီမေးရိုးက ခြေလေးချောင်း သတ္တဝါနဲ့ ပိုတူပါသတဲ့။ ဒီတော့ တစ်တားလစ်ခ်ထက် ပိုအဆင့်မြင့်မှာပေါ့။ သူက မြစ်ဝကျွန်းပေါ် ရေမငန်တငန်မှာ နေပါတယ်။
အယ်လဂျင်နာပက်တန် (Elginerpeton) က ထူးခြားပါပြီ။ ခြေချောင်းလေးတွေရှိတဲ့ “ပထမဆုံး” ခြေလေးချောင်း သတ္တဝါမို့ပါ။ အယ်လ်ပစ္စတိုစတက်ဂဲလီးယန်း မဟုတ်တော့ဘဲ၊ ခြေလေးချောင်းတိရစ္ဆာန်အစစ်ပေါ့။ စကော့တလန် (ဥရောပ) ကမို့ ယူရာမေရိကား ကပါပဲ။ သူက ရေချိုမျိုးနွယ်ပါ။ ကယ်လာဒွန်နိုက် (Caledonides) တောင်တန်းတွေပေါ်က အိုင်တစ်ခုမှာ နေခဲ့ပါတယ်။
ဆီနိုစတက်ဂါ (Sinostega) ကတော့ တရုတ်ပြည် မြောက်ပိုင်းက ခြေလေးချောင်း တိရစ္ဆာန် အစစ် နောက်တစ်ကောင်ပေါ့။ သူလည်း အောက်မေးရိုးတစ်ခုသာ ဖြစ်လို့ သူ့အကြောင်း အများကြီးမသိထားပါ။ သူကလည်း ရေချိုမျိုးနွယ် ဖြစ်တယ်။
မီတာဇီညားသတ် (Metaxygnathus) က ဖရက်စ်နီးယန်းခေတ် အဆုံးပိုင်း၊ ဩစတြေးလျက ခြေလေးချောင်း တိရစ္ဆာန်ပါ။ သူလည်း ဆီနိုစတက်ဂါ နည်းတူ အောက်မေးရိုးသာ ဖြစ်ပြီး၊ ရေချိုမျိုးနွယ်ဖြစ်တာချင်းလည်း တူတယ်။
အထက်ပါ ရုပ်ကြွင်းမျိုးစိတ်တွေအရ အယ်လ်ပစ္စတိုစတက်ဂဲလီးယန်းနဲ့ ခြေလေးချောင်း တိရစ္ဆာန် နှစ်ခုလုံးမှာ ရေငန် သို့မဟုတ် မြစ်ဝကျွန်းပေါ်မျိုးနွယ်တွေ ရှိကြတယ်။ ပြီးတော့ သူတို့နှစ်ခုလုံးက ကမ္ဘာအနှံ့မှာ ပျံ့နှံနေထိုင်ကြတယ်။ ဒါကြောင့် သူတို့အားလုံးက တကွဲတပြား ကုန်းမြေ (ယူရာမေရိက၊ မြောက်နဲ့ တောင် တရုတ်တိုက်တွေ၊ ဂွန်ဒွါးနား မဟာတိုက် - Gondwana) တွေဆီကို ပျံ့နှံ့ဖို့ ပင်လယ်ကူးနိုင်တဲ့ မျိုးနွယ်တွေ ဖြစ်တယ်။
ယခင်တွေးပုံအရဆိုရင်၊ ရေချို တစ်တားလစ်ခ်က ရေတိမ်တိမ်မှာ ကူးဖို့ ခြေထောက်တွေ ဖြစ်လာတယ်ပေါ့။ ပြီးတော့ လီဗွန်နီယားနား ရုပ်ကြွင်းကို ကြည့်ပြီး တစ်တားလစ်ခ်ရဲ့ အမျိုးတွေဟာ မြစ်ဝကျွန်းပေါ် ရေငန်မှာလည်း နေနိုင်မယ်လို့ သိရတယ်။ လီဗွန်နီယားနား လို မြစ်ဝကျွန်းပေါ်မျိုးနွယ်ကနေ ခြေလေးချောင်း တိရစ္ဆာန်အစစ်တွေ ဖြစ်လာ။ တချို့တလေက ရေချိုမှာ ပြန်နေပြီး စကော့တလန်က အိုင်ထဲမှာ ငြိမ့်နေတဲ့ အယ်လဂျင်နာပက်တန် လို အကောင်တွေဖြစ်တယ်ပေါ့။ တချို့ကတော့ ရေငန်နဲ့ မြစ်ဝကျွန်းပေါ်ကို ကူးသန်းနေထိုင်ရင်းနဲ့ တခြားတိုက်တွေဆီကို ပျံ့သွားတယ်ပေါ့။
၂၀၁၀ က တွေ့ရှိချက်အသစ်ကို ဆက်ကြည့်ရအောင်။ အဲဒါကတော့ ပိုလန်မှာ ခြေလေးချောင်း တိရစ္ဆာန်ခြေရာတွေကို ဒီဗိုနီယန်ယုဂ်အလယ်ပိုင်း (Middle Devonian) ရဲ့ ပထမပိုင်း (အိုင်ဖဲလီးယန်းခေတ် – Eifelian Age) မှာ တွေ့ရတာပါ။ တွေ့တာကလည်း ရေငန်ဒီရေအိုင်ပတ်ဝန်းကျင်က ကျောက်လွှာ မှာပါတဲ့။ သူ့ရဲ့ အသက်က အဓိကပြဿနာပါ။
ရှေးအကျဆုံး ခြေလေးချောင်းအမျိုးနီးငါးဖြစ်တဲ့ ကန်အစ်ချ်သီးစ်ဟာ ဒီဗိုနီယန်ယုဂ်ဦးပိုင်း (Lower Devonian) မို့လို့ ယုဂ်အလယ်ပိုင်း က ပိုလန်ကခြေရာတွေထက် ပိုရှေးကျတာ မှန်တယ်။ သူ့ပြဿနာက သိပ်ရှေးကျလွန်း နေတာပါ။ ကန်အစ်ချ်သီးစ် ငါးကနေ ခြေလေးချောင်း တိရစ္ဆာန် ဖြစ်လာဖို့ဆိုရင်၊ ပန်ဒါရစ်ချ်သီးစ် – အယ်လပစ္စတိုစတက်ဂီ – တစ်တားလစ်ခ် – လီဗွန်နီယားနား အဆင့်တွေကို ဖြတ်ရမယ်ဟုတ်။ အဲဒီ့ထဲက အစောဆုံး ပန်ဒါရစ်ချ်သီးစ် ကတောင် ယုဂ်အလယ်ပိုင်း ဖြစ်တဲ့တိုင်၊ အိုင်ဖဲလီးယန်းခေတ် မဟုတ်ပြန်ဘူး။ အိုင်ဖဲလီးယန်းကို ဆက်ခံတဲ့ ဂစ်ဗက်ရှန်းခေတ်ကပါ။ ယုဂ်အလယ်ပိုင်း (Middle Devonian) ထဲကမှ ဒုတိယပိုင်းပေါ့။ တစ်တားလစ်ခ်ဆို ယုဂ်နှောင်းပိုင်း (Upper Devonian) တောင် ဖြစ်သွားပြီနော်။ ဒီအဆင့်တွေအားလုံးကို ကန်အစ်ချ်သီးစ်နဲ့ ပိုလန်ခြေရာတွေ ကြားမှာ ထိုးထည့်ဖို့က ယုတ္တိမရှိပါ။
တစ်တားလစ်ခ်ကိုယ်တိုင်မှာလည်း ခြေလေးချောင်းတိရစ္ဆာန်ရှေ့ပြေး မဟုတ်ဘူးလို့ ပြောလောက်စရာ လက္ခဏာတွေ တကယ် ရှိပါသတဲ့။ သူ့မှာ ကျောရိုးဆစ် အနည်းဆုံး ၄၅ခု ရှိပြီး၊ ကျောရိုးဆစ်တွေကလည်း အရိုးအပြည့် မဖြစ်သေးပါဘူးတဲ့။ ဘယ် ခြေလေးချောင်း တိရစ္ဆာန်မှာမှ ဒီလိုကျောရိုးမျိုး မရှိပါဘူး။ ဒါကြောင့် တစ်တားလစ်ခ်နဲ့ အယ်လဂျင်နာပက်တန် ကြားက ရုပ်ကြွင်းလက္ခဏာ ဟာပေါက်က ထင်ထားတာထက် ပိုကျယ်နေပါသတဲ့။
ဒီ့အပြင် ဒီဗိုနီယန်နှောင်းပိုင်းက ဂိုဂိုနေးဆတ် ကလည်း ရှေးကျတဲ့ ခြေလေးချောင်းအမျိုးနီးငါး ဖြစ်ပေမယ့် တစ်တားလစ်ခ်နဲ့ ဆင်တဲ့ ရှေ့ရေယက်တွေ ရှိတယ်။ ပါးဟက်ရေဝင်ပေါက်တွေကလည်း ဗြက်ကျယ်ပါသတဲ့။ အဲဒါတွေကို အရင်က အယ်လ်ပစ္စတိုစတက်ဂဲလီးယန်း လက္ခဏာတွေလို့ သိထားပေမယ့်၊ ဒီလိုရှေးကျတဲ့ ခြေလေးချောင်းအမျိုးနီးငါးမှာ သွားတွေ့ရတာက အံ့ဩစရာပါ။ ကြည့်ရတာ အဲဒီ့ “အဆင့်မြင့်” လက္ခဏာတွေက အသားစိုင် ရေယက်ရှိငါး တချို့မှာ ရှိပြီးသားမို့ “အဆင့်နိမ့်”တွေသာ ဖြစ်ဟန်တူပါသတဲ့။ ရှေးဦး ကန်အစ်ချ်သီးစ်မှာကော အဲဒီလို တစ်တားလစ်ခ်စတိုင် လက်ဖျံရိုး ရှိသလား။ ကံဆိုးချင်တော့ ကန်အစ်ချ်သီးစ်က ခေါင်းရိုးပဲ ရှိပါတယ်။ ဒီတော့ အတိအကျတော့ မပြောနိုင်ဘူးပေါ့။
#ဆက်ရန်

image
9 ပတ် - ဘာသာပြန်ပါ။

တစ်တားလစ်ခ် တို့အဘိုးဟုတ်သေးလား (အပိုင်း၂)
အယ်လပစ္စတိုစတက်ဂီ (Elpistostege) ကတော့ ကနေဒါရဲ့ ဟိုး တောင်ပိုင်း၊ ကီဘက် (Quebec) ကပါ။ သို့သော် သူက တစ်တားလစ်ခ်ထက် အနည်းငယ် ရှေးကျ (ငါးဆန်)ပြီး အဏ္ဏဝါမျိုးနွယ် ဖြစ်တယ်။ သူနဲ့ အမျိုးနီးတဲ့ ခြေလေးချောင်းအမျိုးနီးငါးတွေကို အယ်လ်ပစ္စတိုစတက်ဂဲလီးယန်း (Elpistostegalian) လို့ ခေါ်ပါတယ်။ အယ်လ်ပစ္စတိုစတက်ဂဲလီးယန်းတွေက ခြေလေးချောင်း တိရစ္ဆာန်နဲ့ အမျိုးအနီးဆုံး အသားစိုင် ရေယက်ရှိငါးတွေပေါ့။
လီဗွန်နီယားနား (Livoniana) ကလည်း လက်ဗီးယားနိုင်ငံကပါ။ ဒီတော့သူလည်း ယူရာမေရိကား ကပဲပေါ့။ သူ့ရုပ်ကြွင်းက အောက်မေးရိုးတစ်ခုပဲ ရှိတော့ အများကြီး မသိရပါ။ အယ်လ်ပစ္စတိုစတက်ဂဲလီးယန်း လားတောင် မသေချာပါ။ သို့သော် ဒီမေးရိုးက ခြေလေးချောင်း သတ္တဝါနဲ့ ပိုတူပါသတဲ့။ ဒီတော့ တစ်တားလစ်ခ်ထက် ပိုအဆင့်မြင့်မှာပေါ့။ သူက မြစ်ဝကျွန်းပေါ် ရေမငန်တငန်မှာ နေပါတယ်။
အယ်လဂျင်နာပက်တန် (Elginerpeton) က ထူးခြားပါပြီ။ ခြေချောင်းလေးတွေရှိတဲ့ “ပထမဆုံး” ခြေလေးချောင်း သတ္တဝါမို့ပါ။ အယ်လ်ပစ္စတိုစတက်ဂဲလီးယန်း မဟုတ်တော့ဘဲ၊ ခြေလေးချောင်းတိရစ္ဆာန်အစစ်ပေါ့။ စကော့တလန် (ဥရောပ) ကမို့ ယူရာမေရိကား ကပါပဲ။ သူက ရေချိုမျိုးနွယ်ပါ။ ကယ်လာဒွန်နိုက် (Caledonides) တောင်တန်းတွေပေါ်က အိုင်တစ်ခုမှာ နေခဲ့ပါတယ်။
ဆီနိုစတက်ဂါ (Sinostega) ကတော့ တရုတ်ပြည် မြောက်ပိုင်းက ခြေလေးချောင်း တိရစ္ဆာန် အစစ် နောက်တစ်ကောင်ပေါ့။ သူလည်း အောက်မေးရိုးတစ်ခုသာ ဖြစ်လို့ သူ့အကြောင်း အများကြီးမသိထားပါ။ သူကလည်း ရေချိုမျိုးနွယ် ဖြစ်တယ်။
မီတာဇီညားသတ် (Metaxygnathus) က ဖရက်စ်နီးယန်းခေတ် အဆုံးပိုင်း၊ ဩစတြေးလျက ခြေလေးချောင်း တိရစ္ဆာန်ပါ။ သူလည်း ဆီနိုစတက်ဂါ နည်းတူ အောက်မေးရိုးသာ ဖြစ်ပြီး၊ ရေချိုမျိုးနွယ်ဖြစ်တာချင်းလည်း တူတယ်။
အထက်ပါ ရုပ်ကြွင်းမျိုးစိတ်တွေအရ အယ်လ်ပစ္စတိုစတက်ဂဲလီးယန်းနဲ့ ခြေလေးချောင်း တိရစ္ဆာန် နှစ်ခုလုံးမှာ ရေငန် သို့မဟုတ် မြစ်ဝကျွန်းပေါ်မျိုးနွယ်တွေ ရှိကြတယ်။ ပြီးတော့ သူတို့နှစ်ခုလုံးက ကမ္ဘာအနှံ့မှာ ပျံ့နှံနေထိုင်ကြတယ်။ ဒါကြောင့် သူတို့အားလုံးက တကွဲတပြား ကုန်းမြေ (ယူရာမေရိက၊ မြောက်နဲ့ တောင် တရုတ်တိုက်တွေ၊ ဂွန်ဒွါးနား မဟာတိုက် - Gondwana) တွေဆီကို ပျံ့နှံ့ဖို့ ပင်လယ်ကူးနိုင်တဲ့ မျိုးနွယ်တွေ ဖြစ်တယ်။
ယခင်တွေးပုံအရဆိုရင်၊ ရေချို တစ်တားလစ်ခ်က ရေတိမ်တိမ်မှာ ကူးဖို့ ခြေထောက်တွေ ဖြစ်လာတယ်ပေါ့။ ပြီးတော့ လီဗွန်နီယားနား ရုပ်ကြွင်းကို ကြည့်ပြီး တစ်တားလစ်ခ်ရဲ့ အမျိုးတွေဟာ မြစ်ဝကျွန်းပေါ် ရေငန်မှာလည်း နေနိုင်မယ်လို့ သိရတယ်။ လီဗွန်နီယားနား လို မြစ်ဝကျွန်းပေါ်မျိုးနွယ်ကနေ ခြေလေးချောင်း တိရစ္ဆာန်အစစ်တွေ ဖြစ်လာ။ တချို့တလေက ရေချိုမှာ ပြန်နေပြီး စကော့တလန်က အိုင်ထဲမှာ ငြိမ့်နေတဲ့ အယ်လဂျင်နာပက်တန် လို အကောင်တွေဖြစ်တယ်ပေါ့။ တချို့ကတော့ ရေငန်နဲ့ မြစ်ဝကျွန်းပေါ်ကို ကူးသန်းနေထိုင်ရင်းနဲ့ တခြားတိုက်တွေဆီကို ပျံ့သွားတယ်ပေါ့။
၂၀၁၀ က တွေ့ရှိချက်အသစ်ကို ဆက်ကြည့်ရအောင်။ အဲဒါကတော့ ပိုလန်မှာ ခြေလေးချောင်း တိရစ္ဆာန်ခြေရာတွေကို ဒီဗိုနီယန်ယုဂ်အလယ်ပိုင်း (Middle Devonian) ရဲ့ ပထမပိုင်း (အိုင်ဖဲလီးယန်းခေတ် – Eifelian Age) မှာ တွေ့ရတာပါ။ တွေ့တာကလည်း ရေငန်ဒီရေအိုင်ပတ်ဝန်းကျင်က ကျောက်လွှာ မှာပါတဲ့။ သူ့ရဲ့ အသက်က အဓိကပြဿနာပါ။
ရှေးအကျဆုံး ခြေလေးချောင်းအမျိုးနီးငါးဖြစ်တဲ့ ကန်အစ်ချ်သီးစ်ဟာ ဒီဗိုနီယန်ယုဂ်ဦးပိုင်း (Lower Devonian) မို့လို့ ယုဂ်အလယ်ပိုင်း က ပိုလန်ကခြေရာတွေထက် ပိုရှေးကျတာ မှန်တယ်။ သူ့ပြဿနာက သိပ်ရှေးကျလွန်း နေတာပါ။ ကန်အစ်ချ်သီးစ် ငါးကနေ ခြေလေးချောင်း တိရစ္ဆာန် ဖြစ်လာဖို့ဆိုရင်၊ ပန်ဒါရစ်ချ်သီးစ် – အယ်လပစ္စတိုစတက်ဂီ – တစ်တားလစ်ခ် – လီဗွန်နီယားနား အဆင့်တွေကို ဖြတ်ရမယ်ဟုတ်။ အဲဒီ့ထဲက အစောဆုံး ပန်ဒါရစ်ချ်သီးစ် ကတောင် ယုဂ်အလယ်ပိုင်း ဖြစ်တဲ့တိုင်၊ အိုင်ဖဲလီးယန်းခေတ် မဟုတ်ပြန်ဘူး။ အိုင်ဖဲလီးယန်းကို ဆက်ခံတဲ့ ဂစ်ဗက်ရှန်းခေတ်ကပါ။ ယုဂ်အလယ်ပိုင်း (Middle Devonian) ထဲကမှ ဒုတိယပိုင်းပေါ့။ တစ်တားလစ်ခ်ဆို ယုဂ်နှောင်းပိုင်း (Upper Devonian) တောင် ဖြစ်သွားပြီနော်။ ဒီအဆင့်တွေအားလုံးကို ကန်အစ်ချ်သီးစ်နဲ့ ပိုလန်ခြေရာတွေ ကြားမှာ ထိုးထည့်ဖို့က ယုတ္တိမရှိပါ။
တစ်တားလစ်ခ်ကိုယ်တိုင်မှာလည်း ခြေလေးချောင်းတိရစ္ဆာန်ရှေ့ပြေး မဟုတ်ဘူးလို့ ပြောလောက်စရာ လက္ခဏာတွေ တကယ် ရှိပါသတဲ့။ သူ့မှာ ကျောရိုးဆစ် အနည်းဆုံး ၄၅ခု ရှိပြီး၊ ကျောရိုးဆစ်တွေကလည်း အရိုးအပြည့် မဖြစ်သေးပါဘူးတဲ့။ ဘယ် ခြေလေးချောင်း တိရစ္ဆာန်မှာမှ ဒီလိုကျောရိုးမျိုး မရှိပါဘူး။ ဒါကြောင့် တစ်တားလစ်ခ်နဲ့ အယ်လဂျင်နာပက်တန် ကြားက ရုပ်ကြွင်းလက္ခဏာ ဟာပေါက်က ထင်ထားတာထက် ပိုကျယ်နေပါသတဲ့။
ဒီ့အပြင် ဒီဗိုနီယန်နှောင်းပိုင်းက ဂိုဂိုနေးဆတ် ကလည်း ရှေးကျတဲ့ ခြေလေးချောင်းအမျိုးနီးငါး ဖြစ်ပေမယ့် တစ်တားလစ်ခ်နဲ့ ဆင်တဲ့ ရှေ့ရေယက်တွေ ရှိတယ်။ ပါးဟက်ရေဝင်ပေါက်တွေကလည်း ဗြက်ကျယ်ပါသတဲ့။ အဲဒါတွေကို အရင်က အယ်လ်ပစ္စတိုစတက်ဂဲလီးယန်း လက္ခဏာတွေလို့ သိထားပေမယ့်၊ ဒီလိုရှေးကျတဲ့ ခြေလေးချောင်းအမျိုးနီးငါးမှာ သွားတွေ့ရတာက အံ့ဩစရာပါ။ ကြည့်ရတာ အဲဒီ့ “အဆင့်မြင့်” လက္ခဏာတွေက အသားစိုင် ရေယက်ရှိငါး တချို့မှာ ရှိပြီးသားမို့ “အဆင့်နိမ့်”တွေသာ ဖြစ်ဟန်တူပါသတဲ့။ ရှေးဦး ကန်အစ်ချ်သီးစ်မှာကော အဲဒီလို တစ်တားလစ်ခ်စတိုင် လက်ဖျံရိုး ရှိသလား။ ကံဆိုးချင်တော့ ကန်အစ်ချ်သီးစ်က ခေါင်းရိုးပဲ ရှိပါတယ်။ ဒီတော့ အတိအကျတော့ မပြောနိုင်ဘူးပေါ့။
#ဆက်ရန်

image
9 ပတ် - ဘာသာပြန်ပါ။

တစ်တားလစ်ခ် တို့အဘိုးဟုတ်သေးလား (အပိုင်း၂)
အယ်လပစ္စတိုစတက်ဂီ (Elpistostege) ကတော့ ကနေဒါရဲ့ ဟိုး တောင်ပိုင်း၊ ကီဘက် (Quebec) ကပါ။ သို့သော် သူက တစ်တားလစ်ခ်ထက် အနည်းငယ် ရှေးကျ (ငါးဆန်)ပြီး အဏ္ဏဝါမျိုးနွယ် ဖြစ်တယ်။ သူနဲ့ အမျိုးနီးတဲ့ ခြေလေးချောင်းအမျိုးနီးငါးတွေကို အယ်လ်ပစ္စတိုစတက်ဂဲလီးယန်း (Elpistostegalian) လို့ ခေါ်ပါတယ်။ အယ်လ်ပစ္စတိုစတက်ဂဲလီးယန်းတွေက ခြေလေးချောင်း တိရစ္ဆာန်နဲ့ အမျိုးအနီးဆုံး အသားစိုင် ရေယက်ရှိငါးတွေပေါ့။
လီဗွန်နီယားနား (Livoniana) ကလည်း လက်ဗီးယားနိုင်ငံကပါ။ ဒီတော့သူလည်း ယူရာမေရိကား ကပဲပေါ့။ သူ့ရုပ်ကြွင်းက အောက်မေးရိုးတစ်ခုပဲ ရှိတော့ အများကြီး မသိရပါ။ အယ်လ်ပစ္စတိုစတက်ဂဲလီးယန်း လားတောင် မသေချာပါ။ သို့သော် ဒီမေးရိုးက ခြေလေးချောင်း သတ္တဝါနဲ့ ပိုတူပါသတဲ့။ ဒီတော့ တစ်တားလစ်ခ်ထက် ပိုအဆင့်မြင့်မှာပေါ့။ သူက မြစ်ဝကျွန်းပေါ် ရေမငန်တငန်မှာ နေပါတယ်။
အယ်လဂျင်နာပက်တန် (Elginerpeton) က ထူးခြားပါပြီ။ ခြေချောင်းလေးတွေရှိတဲ့ “ပထမဆုံး” ခြေလေးချောင်း သတ္တဝါမို့ပါ။ အယ်လ်ပစ္စတိုစတက်ဂဲလီးယန်း မဟုတ်တော့ဘဲ၊ ခြေလေးချောင်းတိရစ္ဆာန်အစစ်ပေါ့။ စကော့တလန် (ဥရောပ) ကမို့ ယူရာမေရိကား ကပါပဲ။ သူက ရေချိုမျိုးနွယ်ပါ။ ကယ်လာဒွန်နိုက် (Caledonides) တောင်တန်းတွေပေါ်က အိုင်တစ်ခုမှာ နေခဲ့ပါတယ်။
ဆီနိုစတက်ဂါ (Sinostega) ကတော့ တရုတ်ပြည် မြောက်ပိုင်းက ခြေလေးချောင်း တိရစ္ဆာန် အစစ် နောက်တစ်ကောင်ပေါ့။ သူလည်း အောက်မေးရိုးတစ်ခုသာ ဖြစ်လို့ သူ့အကြောင်း အများကြီးမသိထားပါ။ သူကလည်း ရေချိုမျိုးနွယ် ဖြစ်တယ်။
မီတာဇီညားသတ် (Metaxygnathus) က ဖရက်စ်နီးယန်းခေတ် အဆုံးပိုင်း၊ ဩစတြေးလျက ခြေလေးချောင်း တိရစ္ဆာန်ပါ။ သူလည်း ဆီနိုစတက်ဂါ နည်းတူ အောက်မေးရိုးသာ ဖြစ်ပြီး၊ ရေချိုမျိုးနွယ်ဖြစ်တာချင်းလည်း တူတယ်။
အထက်ပါ ရုပ်ကြွင်းမျိုးစိတ်တွေအရ အယ်လ်ပစ္စတိုစတက်ဂဲလီးယန်းနဲ့ ခြေလေးချောင်း တိရစ္ဆာန် နှစ်ခုလုံးမှာ ရေငန် သို့မဟုတ် မြစ်ဝကျွန်းပေါ်မျိုးနွယ်တွေ ရှိကြတယ်။ ပြီးတော့ သူတို့နှစ်ခုလုံးက ကမ္ဘာအနှံ့မှာ ပျံ့နှံနေထိုင်ကြတယ်။ ဒါကြောင့် သူတို့အားလုံးက တကွဲတပြား ကုန်းမြေ (ယူရာမေရိက၊ မြောက်နဲ့ တောင် တရုတ်တိုက်တွေ၊ ဂွန်ဒွါးနား မဟာတိုက် - Gondwana) တွေဆီကို ပျံ့နှံ့ဖို့ ပင်လယ်ကူးနိုင်တဲ့ မျိုးနွယ်တွေ ဖြစ်တယ်။
ယခင်တွေးပုံအရဆိုရင်၊ ရေချို တစ်တားလစ်ခ်က ရေတိမ်တိမ်မှာ ကူးဖို့ ခြေထောက်တွေ ဖြစ်လာတယ်ပေါ့။ ပြီးတော့ လီဗွန်နီယားနား ရုပ်ကြွင်းကို ကြည့်ပြီး တစ်တားလစ်ခ်ရဲ့ အမျိုးတွေဟာ မြစ်ဝကျွန်းပေါ် ရေငန်မှာလည်း နေနိုင်မယ်လို့ သိရတယ်။ လီဗွန်နီယားနား လို မြစ်ဝကျွန်းပေါ်မျိုးနွယ်ကနေ ခြေလေးချောင်း တိရစ္ဆာန်အစစ်တွေ ဖြစ်လာ။ တချို့တလေက ရေချိုမှာ ပြန်နေပြီး စကော့တလန်က အိုင်ထဲမှာ ငြိမ့်နေတဲ့ အယ်လဂျင်နာပက်တန် လို အကောင်တွေဖြစ်တယ်ပေါ့။ တချို့ကတော့ ရေငန်နဲ့ မြစ်ဝကျွန်းပေါ်ကို ကူးသန်းနေထိုင်ရင်းနဲ့ တခြားတိုက်တွေဆီကို ပျံ့သွားတယ်ပေါ့။
၂၀၁၀ က တွေ့ရှိချက်အသစ်ကို ဆက်ကြည့်ရအောင်။ အဲဒါကတော့ ပိုလန်မှာ ခြေလေးချောင်း တိရစ္ဆာန်ခြေရာတွေကို ဒီဗိုနီယန်ယုဂ်အလယ်ပိုင်း (Middle Devonian) ရဲ့ ပထမပိုင်း (အိုင်ဖဲလီးယန်းခေတ် – Eifelian Age) မှာ တွေ့ရတာပါ။ တွေ့တာကလည်း ရေငန်ဒီရေအိုင်ပတ်ဝန်းကျင်က ကျောက်လွှာ မှာပါတဲ့။ သူ့ရဲ့ အသက်က အဓိကပြဿနာပါ။
ရှေးအကျဆုံး ခြေလေးချောင်းအမျိုးနီးငါးဖြစ်တဲ့ ကန်အစ်ချ်သီးစ်ဟာ ဒီဗိုနီယန်ယုဂ်ဦးပိုင်း (Lower Devonian) မို့လို့ ယုဂ်အလယ်ပိုင်း က ပိုလန်ကခြေရာတွေထက် ပိုရှေးကျတာ မှန်တယ်။ သူ့ပြဿနာက သိပ်ရှေးကျလွန်း နေတာပါ။ ကန်အစ်ချ်သီးစ် ငါးကနေ ခြေလေးချောင်း တိရစ္ဆာန် ဖြစ်လာဖို့ဆိုရင်၊ ပန်ဒါရစ်ချ်သီးစ် – အယ်လပစ္စတိုစတက်ဂီ – တစ်တားလစ်ခ် – လီဗွန်နီယားနား အဆင့်တွေကို ဖြတ်ရမယ်ဟုတ်။ အဲဒီ့ထဲက အစောဆုံး ပန်ဒါရစ်ချ်သီးစ် ကတောင် ယုဂ်အလယ်ပိုင်း ဖြစ်တဲ့တိုင်၊ အိုင်ဖဲလီးယန်းခေတ် မဟုတ်ပြန်ဘူး။ အိုင်ဖဲလီးယန်းကို ဆက်ခံတဲ့ ဂစ်ဗက်ရှန်းခေတ်ကပါ။ ယုဂ်အလယ်ပိုင်း (Middle Devonian) ထဲကမှ ဒုတိယပိုင်းပေါ့။ တစ်တားလစ်ခ်ဆို ယုဂ်နှောင်းပိုင်း (Upper Devonian) တောင် ဖြစ်သွားပြီနော်။ ဒီအဆင့်တွေအားလုံးကို ကန်အစ်ချ်သီးစ်နဲ့ ပိုလန်ခြေရာတွေ ကြားမှာ ထိုးထည့်ဖို့က ယုတ္တိမရှိပါ။
တစ်တားလစ်ခ်ကိုယ်တိုင်မှာလည်း ခြေလေးချောင်းတိရစ္ဆာန်ရှေ့ပြေး မဟုတ်ဘူးလို့ ပြောလောက်စရာ လက္ခဏာတွေ တကယ် ရှိပါသတဲ့။ သူ့မှာ ကျောရိုးဆစ် အနည်းဆုံး ၄၅ခု ရှိပြီး၊ ကျောရိုးဆစ်တွေကလည်း အရိုးအပြည့် မဖြစ်သေးပါဘူးတဲ့။ ဘယ် ခြေလေးချောင်း တိရစ္ဆာန်မှာမှ ဒီလိုကျောရိုးမျိုး မရှိပါဘူး။ ဒါကြောင့် တစ်တားလစ်ခ်နဲ့ အယ်လဂျင်နာပက်တန် ကြားက ရုပ်ကြွင်းလက္ခဏာ ဟာပေါက်က ထင်ထားတာထက် ပိုကျယ်နေပါသတဲ့။
ဒီ့အပြင် ဒီဗိုနီယန်နှောင်းပိုင်းက ဂိုဂိုနေးဆတ် ကလည်း ရှေးကျတဲ့ ခြေလေးချောင်းအမျိုးနီးငါး ဖြစ်ပေမယ့် တစ်တားလစ်ခ်နဲ့ ဆင်တဲ့ ရှေ့ရေယက်တွေ ရှိတယ်။ ပါးဟက်ရေဝင်ပေါက်တွေကလည်း ဗြက်ကျယ်ပါသတဲ့။ အဲဒါတွေကို အရင်က အယ်လ်ပစ္စတိုစတက်ဂဲလီးယန်း လက္ခဏာတွေလို့ သိထားပေမယ့်၊ ဒီလိုရှေးကျတဲ့ ခြေလေးချောင်းအမျိုးနီးငါးမှာ သွားတွေ့ရတာက အံ့ဩစရာပါ။ ကြည့်ရတာ အဲဒီ့ “အဆင့်မြင့်” လက္ခဏာတွေက အသားစိုင် ရေယက်ရှိငါး တချို့မှာ ရှိပြီးသားမို့ “အဆင့်နိမ့်”တွေသာ ဖြစ်ဟန်တူပါသတဲ့။ ရှေးဦး ကန်အစ်ချ်သီးစ်မှာကော အဲဒီလို တစ်တားလစ်ခ်စတိုင် လက်ဖျံရိုး ရှိသလား။ ကံဆိုးချင်တော့ ကန်အစ်ချ်သီးစ်က ခေါင်းရိုးပဲ ရှိပါတယ်။ ဒီတော့ အတိအကျတော့ မပြောနိုင်ဘူးပေါ့။
#ဆက်ရန်

image
9 ပတ် - ဘာသာပြန်ပါ။

တစ်တားလစ်ခ် တို့အဘိုးဟုတ်သေးလား (အပိုင်း၂)
အယ်လပစ္စတိုစတက်ဂီ (Elpistostege) ကတော့ ကနေဒါရဲ့ ဟိုး တောင်ပိုင်း၊ ကီဘက် (Quebec) ကပါ။ သို့သော် သူက တစ်တားလစ်ခ်ထက် အနည်းငယ် ရှေးကျ (ငါးဆန်)ပြီး အဏ္ဏဝါမျိုးနွယ် ဖြစ်တယ်။ သူနဲ့ အမျိုးနီးတဲ့ ခြေလေးချောင်းအမျိုးနီးငါးတွေကို အယ်လ်ပစ္စတိုစတက်ဂဲလီးယန်း (Elpistostegalian) လို့ ခေါ်ပါတယ်။ အယ်လ်ပစ္စတိုစတက်ဂဲလီးယန်းတွေက ခြေလေးချောင်း တိရစ္ဆာန်နဲ့ အမျိုးအနီးဆုံး အသားစိုင် ရေယက်ရှိငါးတွေပေါ့။
လီဗွန်နီယားနား (Livoniana) ကလည်း လက်ဗီးယားနိုင်ငံကပါ။ ဒီတော့သူလည်း ယူရာမေရိကား ကပဲပေါ့။ သူ့ရုပ်ကြွင်းက အောက်မေးရိုးတစ်ခုပဲ ရှိတော့ အများကြီး မသိရပါ။ အယ်လ်ပစ္စတိုစတက်ဂဲလီးယန်း လားတောင် မသေချာပါ။ သို့သော် ဒီမေးရိုးက ခြေလေးချောင်း သတ္တဝါနဲ့ ပိုတူပါသတဲ့။ ဒီတော့ တစ်တားလစ်ခ်ထက် ပိုအဆင့်မြင့်မှာပေါ့။ သူက မြစ်ဝကျွန်းပေါ် ရေမငန်တငန်မှာ နေပါတယ်။
အယ်လဂျင်နာပက်တန် (Elginerpeton) က ထူးခြားပါပြီ။ ခြေချောင်းလေးတွေရှိတဲ့ “ပထမဆုံး” ခြေလေးချောင်း သတ္တဝါမို့ပါ။ အယ်လ်ပစ္စတိုစတက်ဂဲလီးယန်း မဟုတ်တော့ဘဲ၊ ခြေလေးချောင်းတိရစ္ဆာန်အစစ်ပေါ့။ စကော့တလန် (ဥရောပ) ကမို့ ယူရာမေရိကား ကပါပဲ။ သူက ရေချိုမျိုးနွယ်ပါ။ ကယ်လာဒွန်နိုက် (Caledonides) တောင်တန်းတွေပေါ်က အိုင်တစ်ခုမှာ နေခဲ့ပါတယ်။
ဆီနိုစတက်ဂါ (Sinostega) ကတော့ တရုတ်ပြည် မြောက်ပိုင်းက ခြေလေးချောင်း တိရစ္ဆာန် အစစ် နောက်တစ်ကောင်ပေါ့။ သူလည်း အောက်မေးရိုးတစ်ခုသာ ဖြစ်လို့ သူ့အကြောင်း အများကြီးမသိထားပါ။ သူကလည်း ရေချိုမျိုးနွယ် ဖြစ်တယ်။
မီတာဇီညားသတ် (Metaxygnathus) က ဖရက်စ်နီးယန်းခေတ် အဆုံးပိုင်း၊ ဩစတြေးလျက ခြေလေးချောင်း တိရစ္ဆာန်ပါ။ သူလည်း ဆီနိုစတက်ဂါ နည်းတူ အောက်မေးရိုးသာ ဖြစ်ပြီး၊ ရေချိုမျိုးနွယ်ဖြစ်တာချင်းလည်း တူတယ်။
အထက်ပါ ရုပ်ကြွင်းမျိုးစိတ်တွေအရ အယ်လ်ပစ္စတိုစတက်ဂဲလီးယန်းနဲ့ ခြေလေးချောင်း တိရစ္ဆာန် နှစ်ခုလုံးမှာ ရေငန် သို့မဟုတ် မြစ်ဝကျွန်းပေါ်မျိုးနွယ်တွေ ရှိကြတယ်။ ပြီးတော့ သူတို့နှစ်ခုလုံးက ကမ္ဘာအနှံ့မှာ ပျံ့နှံနေထိုင်ကြတယ်။ ဒါကြောင့် သူတို့အားလုံးက တကွဲတပြား ကုန်းမြေ (ယူရာမေရိက၊ မြောက်နဲ့ တောင် တရုတ်တိုက်တွေ၊ ဂွန်ဒွါးနား မဟာတိုက် - Gondwana) တွေဆီကို ပျံ့နှံ့ဖို့ ပင်လယ်ကူးနိုင်တဲ့ မျိုးနွယ်တွေ ဖြစ်တယ်။
ယခင်တွေးပုံအရဆိုရင်၊ ရေချို တစ်တားလစ်ခ်က ရေတိမ်တိမ်မှာ ကူးဖို့ ခြေထောက်တွေ ဖြစ်လာတယ်ပေါ့။ ပြီးတော့ လီဗွန်နီယားနား ရုပ်ကြွင်းကို ကြည့်ပြီး တစ်တားလစ်ခ်ရဲ့ အမျိုးတွေဟာ မြစ်ဝကျွန်းပေါ် ရေငန်မှာလည်း နေနိုင်မယ်လို့ သိရတယ်။ လီဗွန်နီယားနား လို မြစ်ဝကျွန်းပေါ်မျိုးနွယ်ကနေ ခြေလေးချောင်း တိရစ္ဆာန်အစစ်တွေ ဖြစ်လာ။ တချို့တလေက ရေချိုမှာ ပြန်နေပြီး စကော့တလန်က အိုင်ထဲမှာ ငြိမ့်နေတဲ့ အယ်လဂျင်နာပက်တန် လို အကောင်တွေဖြစ်တယ်ပေါ့။ တချို့ကတော့ ရေငန်နဲ့ မြစ်ဝကျွန်းပေါ်ကို ကူးသန်းနေထိုင်ရင်းနဲ့ တခြားတိုက်တွေဆီကို ပျံ့သွားတယ်ပေါ့။
၂၀၁၀ က တွေ့ရှိချက်အသစ်ကို ဆက်ကြည့်ရအောင်။ အဲဒါကတော့ ပိုလန်မှာ ခြေလေးချောင်း တိရစ္ဆာန်ခြေရာတွေကို ဒီဗိုနီယန်ယုဂ်အလယ်ပိုင်း (Middle Devonian) ရဲ့ ပထမပိုင်း (အိုင်ဖဲလီးယန်းခေတ် – Eifelian Age) မှာ တွေ့ရတာပါ။ တွေ့တာကလည်း ရေငန်ဒီရေအိုင်ပတ်ဝန်းကျင်က ကျောက်လွှာ မှာပါတဲ့။ သူ့ရဲ့ အသက်က အဓိကပြဿနာပါ။
ရှေးအကျဆုံး ခြေလေးချောင်းအမျိုးနီးငါးဖြစ်တဲ့ ကန်အစ်ချ်သီးစ်ဟာ ဒီဗိုနီယန်ယုဂ်ဦးပိုင်း (Lower Devonian) မို့လို့ ယုဂ်အလယ်ပိုင်း က ပိုလန်ကခြေရာတွေထက် ပိုရှေးကျတာ မှန်တယ်။ သူ့ပြဿနာက သိပ်ရှေးကျလွန်း နေတာပါ။ ကန်အစ်ချ်သီးစ် ငါးကနေ ခြေလေးချောင်း တိရစ္ဆာန် ဖြစ်လာဖို့ဆိုရင်၊ ပန်ဒါရစ်ချ်သီးစ် – အယ်လပစ္စတိုစတက်ဂီ – တစ်တားလစ်ခ် – လီဗွန်နီယားနား အဆင့်တွေကို ဖြတ်ရမယ်ဟုတ်။ အဲဒီ့ထဲက အစောဆုံး ပန်ဒါရစ်ချ်သီးစ် ကတောင် ယုဂ်အလယ်ပိုင်း ဖြစ်တဲ့တိုင်၊ အိုင်ဖဲလီးယန်းခေတ် မဟုတ်ပြန်ဘူး။ အိုင်ဖဲလီးယန်းကို ဆက်ခံတဲ့ ဂစ်ဗက်ရှန်းခေတ်ကပါ။ ယုဂ်အလယ်ပိုင်း (Middle Devonian) ထဲကမှ ဒုတိယပိုင်းပေါ့။ တစ်တားလစ်ခ်ဆို ယုဂ်နှောင်းပိုင်း (Upper Devonian) တောင် ဖြစ်သွားပြီနော်။ ဒီအဆင့်တွေအားလုံးကို ကန်အစ်ချ်သီးစ်နဲ့ ပိုလန်ခြေရာတွေ ကြားမှာ ထိုးထည့်ဖို့က ယုတ္တိမရှိပါ။
တစ်တားလစ်ခ်ကိုယ်တိုင်မှာလည်း ခြေလေးချောင်းတိရစ္ဆာန်ရှေ့ပြေး မဟုတ်ဘူးလို့ ပြောလောက်စရာ လက္ခဏာတွေ တကယ် ရှိပါသတဲ့။ သူ့မှာ ကျောရိုးဆစ် အနည်းဆုံး ၄၅ခု ရှိပြီး၊ ကျောရိုးဆစ်တွေကလည်း အရိုးအပြည့် မဖြစ်သေးပါဘူးတဲ့။ ဘယ် ခြေလေးချောင်း တိရစ္ဆာန်မှာမှ ဒီလိုကျောရိုးမျိုး မရှိပါဘူး။ ဒါကြောင့် တစ်တားလစ်ခ်နဲ့ အယ်လဂျင်နာပက်တန် ကြားက ရုပ်ကြွင်းလက္ခဏာ ဟာပေါက်က ထင်ထားတာထက် ပိုကျယ်နေပါသတဲ့။
ဒီ့အပြင် ဒီဗိုနီယန်နှောင်းပိုင်းက ဂိုဂိုနေးဆတ် ကလည်း ရှေးကျတဲ့ ခြေလေးချောင်းအမျိုးနီးငါး ဖြစ်ပေမယ့် တစ်တားလစ်ခ်နဲ့ ဆင်တဲ့ ရှေ့ရေယက်တွေ ရှိတယ်။ ပါးဟက်ရေဝင်ပေါက်တွေကလည်း ဗြက်ကျယ်ပါသတဲ့။ အဲဒါတွေကို အရင်က အယ်လ်ပစ္စတိုစတက်ဂဲလီးယန်း လက္ခဏာတွေလို့ သိထားပေမယ့်၊ ဒီလိုရှေးကျတဲ့ ခြေလေးချောင်းအမျိုးနီးငါးမှာ သွားတွေ့ရတာက အံ့ဩစရာပါ။ ကြည့်ရတာ အဲဒီ့ “အဆင့်မြင့်” လက္ခဏာတွေက အသားစိုင် ရေယက်ရှိငါး တချို့မှာ ရှိပြီးသားမို့ “အဆင့်နိမ့်”တွေသာ ဖြစ်ဟန်တူပါသတဲ့။ ရှေးဦး ကန်အစ်ချ်သီးစ်မှာကော အဲဒီလို တစ်တားလစ်ခ်စတိုင် လက်ဖျံရိုး ရှိသလား။ ကံဆိုးချင်တော့ ကန်အစ်ချ်သီးစ်က ခေါင်းရိုးပဲ ရှိပါတယ်။ ဒီတော့ အတိအကျတော့ မပြောနိုင်ဘူးပေါ့။
#ဆက်ရန်

image