လူသားသမိုင်းတစ်လျှောက်လုံးမှာ သိပ္ပံနဲ့နည်းပညာဆိုင်ရာ ရှာဖွေတွေ့ရှိမှုအသစ်တွေဟာ နေ့စဉ်နဲ့အမျှ ပေါ်ထွက်နေပြီး၊ ဒီလိုတိုးတက်ပြောင်းလဲမှုတွေဟာ အံ့ဩစရာ မဟုတ်တော့သလောက်ကို ဖြစ်နေပါပြီ။
ဒါပေမဲ့ ဒီလိုရှာဖွေတွေ့ရှိမှုတွေထဲကမှ James Webb Space Telescope (JWST) ကနေ ရရှိလာတဲ့ အချက်အလက်အသစ်တစ်ခုကတော့ စကြဝဠာဆိုင်ရာ ကျွန်တော်တို့ရဲ့ နားလည်မှုကို လုံးဝပြောင်းလဲပစ်နိုင်တဲ့ ထူးခြားဆန်းကြယ်တဲ့ ရှာဖွေတွေ့ရှိမှုတစ်ခု ဖြစ်လာပါတယ်။ဒီရှာဖွေမှုကို ပြီးခဲ့တဲ့မေလ ကုန်ခါနီးတုန်းက တွေ့ရှိလာတာပါ။
JWST တယ်လီစကုပ်ကြီးဟာ redshift ပမာဏ z=14.44 ရှိတဲ့ ရှေးဟောင်းဂလက်ဆီတစ်ခုဖြစ်တဲ့ MoM-z14 ကို ရှာဖွေတွေ့ရှိခဲ့ပါတယ်။ ဒီလိုမြင့်မားတဲ့ redshift တန်ဖိုးဟာ ဒီဂလက်ဆီဟာ ကျွန်တော်တို့ဆီကနေ အလွန်ဝေးကွာပြီး၊ စကြဝဠာရဲ့ အစောဆုံးကာလတွေမှာ ဘာတွေဖြစ်ခဲ့လဲဆိုတာကို ပြသနေပါတယ်။
Redshift ဆိုတာ ဘာလဲ?
အလွယ်ဆုံးပြောရရင် Redshift (အနီဘက်ရွေ့ခြင်း) ဆိုတာ ဝေးကွာတဲ့ အရာဝတ္ထုတွေ (ဥပမာ- ဂလက်ဆီတွေ) ကနေ ထွက်လာတဲ့ အလင်းတွေဟာ ကျွန်တော်တို့ဆီ ရောက်လာတဲ့အခါမှာ စကြဝဠာ ပြန့်ကားနေတာကြောင့် သူတို့ရဲ့လှိုင်းအလျားတွေ ပိုရှည်လာပြီး အလင်းရောင်စဉ်တန်းရဲ့ အနီရောင်ဘက်ကို ရွေ့သွားတာ ကို ဆိုလိုတာပါ။ Redshift တန်ဖိုး မြင့်မားလေလေ၊ အဲဒီအရာဝတ္ထုက ကျွန်တော်တို့ဆီက ပိုဝေးလေလေ၊ ဒါ့အပြင် အဲဒီအလင်းဟာ ကျွန်တော်တို့ဆီရောက်ဖို့ ပိုပြီး ကြာမြင့်ခဲ့လေလေ ဖြစ်ပါတယ်။ ဒါကြောင့် Redshift ပမာဏက ကျွန်တော်တို့ကို စကြဝဠာရဲ့ အတိတ်ကို ပြန်သိနိုင်အောင် ကူညီပေးပါတယ်။
MoM-z14 ဂလက်ဆီဟာ လက်ရှိအချိန်အထိ ရှာဖွေတွေ့ရှိထားသမျှ ဂလက်ဆီတွေထဲမှာ အဝေးဆုံးနဲ့ အသက်အကြီးဆုံး အစောဆုံးဂလက်ဆီတစ်ခု ဖြစ်ပါတယ်။
MoM-z14 ကနေ ထွက်လာတဲ့ အလင်းဟာ ကျွန်တော်တို့ဆီရောက်ဖို့ အနှစ်သန်းပေါင်း ၁၃.၅၃ ဘီလီယံ ကြာမြင့်ခဲ့ပါတယ်။ ဒါကြောင့် ဒီဂလက်ဆီကို ကျွန်တော်တို့ မြင်ရတဲ့ ပုံစံဟာ Big Bangဖြစ်ပေါ်ပြီး အနှစ် သန်းပေါင်း ၂၈၀ ခန့်ပဲ ကြာမြင့်သေးတဲ့ စကြဝဠာရဲ့ အစောပိုင်းကာလ က ဂလက်ဆီတစ်ခုရဲ့ပုံစံ ဖြစ်ပါတယ်။
စကြဝဠာရဲ့ လက်ရှိသက်တမ်းက အနှစ် ၁၃.၈ ဘီလီယံ ခန့်ရှိတာမို့ MoM-z14 ဟာ စကြဝဠာရဲ့ သက်တမ်းရဲ့ ၂% လောက်သာ ရှိသေးတဲ့ အချိန်က ပုံရိပ်ဖြစ်ပါတယ်။
ဒီလိုစောစောပိုင်းကာလမှာ MoM-z14 လိုမျိုး အလွန်တောက်ပပြီးအတင့်အသင့် အရွယ်ရှိတဲ့ ဂလက်ဆီတစ်ခု ရှိနေတယ်ဆိုတာက JWST သိပ္ပံပညာရှင်တွေကို အံ့အားသင့်စေခဲ့ပါတယ်။
အစောပိုင်းစကြဝဠာယူဆချက်တွေမှာ ကြယ်တွေနဲ့ ဂလက်ဆီတွေဟာ ဖြည်းဖြည်းချင်းပဲ ဖြစ်ပေါ်လာမယ်လို့ ထင်မှတ်ခဲ့ကြတာပါ။ ဒါပေမဲ့ MoM-z14 ရဲ့ တောက်ပမှုကတော့ အစောပိုင်းစကြဝဠာမှာ ကြယ်တွေ ဖြစ်ပေါ်မှုနှုန်းဟာ ကျွန်တော်တို့ ထင်ထားတာထက် ပိုမိုမြန်ဆန်ပြီးဖြစ်ပေါ်တယ်ဆိုတာကို ပြသနေပါတယ်။
နောက်ပြီး MoM-z14 ရဲ့ ဓာတုဖွဲ့စည်းပုံကို လေ့လာရာမှာ နိုက်ထရိုဂျင် (Nitrogen) ပမာဏ များပြားတာကို တွေ့ရှိရပါတယ်။ ဒါဟာ အစောပိုင်းဂလက်ဆီတွေမှာ ဟိုက်ဒရိုဂျင်နဲ့ ဟီလီယမ်ပဲ အဓိကပါဝင်မယ်လို့ ထင်ထားတဲ့ အယူအဆကို စိန်ခေါ်နေပါတယ်။ ဒီလို ဟိုက်ဒရိုဂျင်ထက်ပိုမိုလေးလံတဲ့ ဒြပ်စင်တွေ (နိုက်ထရိုဂျင်) ပါဝင်နေတယ်ဆိုတာက ဂလက်ဆီရဲ့ သက်တမ်းမကြာသေးခင်မှာကို ကြယ်စင်တွေ အများအပြားဖြစ်ပေါ်ပြီး ပေါက်ကွဲခဲ့ကြပြီ (စူပါနိုဗာ ဖြစ်ခဲ့ကြပြီးပြီ) ဆိုတာကို ပြသနေပါတယ်။နေဟာ တတိယမျိုးဆက် ကြယ်စင်တစ်လုံးဖြစ်ပါတယ်။
MoM-z14 လို ဂလက်ဆီတွေရဲ့ ရှာဖွေတွေ့ရှိမှုဟာ စကြာဝဠာကြီးထဲမှာ ဂလက်ဆီတွေ ဘယ်လိုစတင်ဖြစ်ပေါ်လာခဲ့လဲဆိုတဲ့ ကျွန်တော်တို့ရဲ့ နားလည်မှုကို ပြန်လည်သုံးသပ်ဖို့ လိုအပ်လာပြီဆိုတာကို ဖော်ပြနေပါတယ်။
MoM-z14 ကို ရှာဖွေတွေ့ရှိခြင်း မပြုမီက၊ Redshift အမြင့်ဆုံး ဂလက်ဆီရဲ့ စံချိန်ကို JADES-GS-z14-0 လို့ ခေါ်တဲ့ ဂလက်ဆီက ပိုင်ဆိုင်ထားခဲ့ပါတယ်။
JADES-GS-z14-0 ရဲ့ Redshift တန်ဖိုးကတော့ z=14.32 ဖြစ်ပြီး၊ သူကနေ ထွက်လာတဲ့အလင်းဟာ Big Bang ဖြစ်ပြီး အနှစ် ၃၀၀ သန်း ခန့်အကြာမှာ ထွက်ပေါ်လာခဲ့တာပါ။ ဆိုလိုတာကတော့ MoM-z14 (အနှစ် ၂၈၀ သန်း) ထက် နှစ်သန်း ၂၀ လောက် ပိုပြီး နောက်ကျတဲ့ အချိန်ကာလက ဖြစ်ပါတယ်။
JWST တယ်လီစကုတ်ကြီးဟာ စတင်လည်ပတ်ပြီးနောက်ပိုင်းမှာ Redshift တန်ဖိုး မြင့်မားတဲ့ ဂလက်ဆီများစွာကို ဆက်တိုက်ဆိုသလို ရှာဖွေတွေ့ရှိနေတာပါ။ ဒါဟာ JWST ရဲ့ စွမ်းဆောင်ရည်ကြောင့် စကြဝဠာရဲ့ အစောပိုင်းကာလတွေကို ကျွန်တော်တို့ ပိုမိုရှင်းလင်းစွာ မြင်တွေ့နိုင်လာတာကို ပြသနေပါတယ်။ MoM-z14 ကတော့ အခုလက်ရှိ စံချိန်တင်ထားတဲ့ ဂလက်ဆီဖြစ်ပြီး၊ နောင်မှာလည်း ပိုမိုဝေးကွာတဲ့ ဂလက်ဆီအသစ်တွေ ထပ်မံတွေ့ရှိလာနိုင်ပါသေးတယ်။
ဒီလို ရှေးအကျဆုံး ဂလက်ဆီတွေကို လေ့လာခြင်းအားဖြင့် ကျွန်တော်တို့ရဲ့ စကြဝဠာ ဘယ်လိုစတင်ခဲ့ပြီး ဘယ်လိုတိုးတက်ပြောင်းလဲလာခဲ့တယ်ဆိုတာကို ပိုမိုနားလည်နိုင်မှာ ဖြစ်ပါတယ်။